Өмір (Мопассан)
Өте қысқа мазмұны
Франция, 19 ғасыр. Монастырда тәлім алған Жанна әкесінің Теректі атты үйіне оралды.
Ол көп ұзамай Жюльен деген жігітпен танысып, тұрмысқа шықты. Жанна алғашқы түнінде Жюльеннен зорлық көрді. Бақытқа сенген үміті су сепкендей басылды. Ерлі-зайыптылар бал айында саяхатқа шығып, Жанна күйеуінің сараңдығы мен бейқамдығын сезінді. Теректіге оралған соң екеуінің арасында суықтық орнады.
Жюльен мен қызметші қыздың арасындағы опасыздық анықталды. Жанна қатты күйзелді. Кейін ол Поль деген ұл туды. Бірақ Жюльен енді Жаннаның жақын құрбысына опасыздық жасап жүргенін біліп қойған граф оларды өлтіріп тастады. Қайғыдан арылмаған Жанна жаңа туған қызынан айырылды.
Жанна қайғыдан үйден шықпай ауырып, ұлын ғана алданыш етті. Жылдар өте Поль өсіп колледжге кетті; ол ақшаны ысырап етіп, анасының бар байлығын шашты. Амалы құрыған Жанна Розалидің кеңесімен туған үйін сатуға мәжбүр болды. Ол кішкентай үйге көшіп, жалғыздық пен мұңға оранды.
Жанна ұлының үйленгенін, кейін келінінің қайтыс болғанын естіп қайғыға батты. Польдің дүниеге келген қызын үйіне алдырып, бауырына басып тұрып ол өмір туралы ойланды:
Демек, бұл дүниедегінің бәрі құр бейнет, қайғы-қасірет, өлім ғана болғаны ғой. Соның бәрі де алдап-арбайды, өтірік көлгірсиді, бәрі де қасірет тартқызып, қан жылатады. Сонда мынау жарық жалғанда зәредей ғана қуаныш пен жан тыныштығын қайдан табуға болады?
Жанна немересін бауырына басқан кезде ғана, ұзақ қайғы-қасіреттен кейін қайтадан өмірге деген үміттің сәулесін сезінді.
Тараулар бойынша егжей-тегжейлі қорытынды
Тарау тақырыптары редакциялық болып табылады.
Тарау 1. Жаннаның Теректіге келуі
Жанна монастырдан шығып, әкесінің Теректі деп аталатын усадьбасына қайтуға дайындалып жатты. Ол терезеден жаңбырдың тоқтауын күтіп, өмірге деген құштарлықпен толы еді. Жанна жаңа өмірге қадам басуға асығып, жаңбыр тоқтамаса да жолға шығуды қалады.
Әкесі барон Симон-Жак Лe Пертюи де Во келіп, жолға шығуға келісім берді. Барон қызын адал, мейірбан етіп тәрбиелегісі келген еді. Жанна анасы баронессаны көндіріп, үйден шықты. Күймеге отырып, жолға шықты.
Жолда баронесса ұйықтап қалды. Күн батып, алыстан қоңырау үні естілді. Күйме тоқтап, олар үйге жетті. Жанна мен барон тамақтанып, үйді аралады. Жаннаның бөлмесінде ескі жиһаздар мен әдемі төсек бар еді. Ол ұйықтай алмай, терезені ашты. Ай сәулесі түсіп, айнала көрінді.
Осынау дір-дір төгілген түнгі нұрдан өзінің де әлдеқандай құпия арман-аңсарының дірілін, тіптен тақау тұрған жайсаң бақыттың жанға жайлы тынысын сезетін тәрізді. Ол енді махаббат жайлы қиялдады.
Тарау 2. Виконт де Ламармен танысу
Жанна үшін керемет өмір басталды. Ол кітап оқып, армандап, серуендеді. Теңіз бойында жүзуге құмар болды. Барон диқаншылық шаруаларды ойластырып, балық аулауға шықты. Баронесса Куярдың фермасындағы саяжолда қыдырды.
Бір күні олар священникке жолықты. Аббат Пикон оларды қонақасыға шақырды. Әңгіме барысында ол виконт де Ламар туралы айтты. Барон оны қонаққа шақырды.
Ертеңіне Жанна жаңа көйлек киіп, қонақжайға түсті. Үстел үстінде конфет қорабы, орындықта гүл шоғы тұрды. Аулаға күйме келді. Виконт де Ламар да келді. Ол сәнді киінген, Жанна оны танымай қалды.
Барон Жаннаға виконт құда түсіп жатқанын айтты. Олар Ипорға барды. Шіркеуде оларды священник қарсы алды. Пляжда жұрт жаңа қайықты қоршап алды. Қайыққа "Жанна" деп жазылыпты. Виконт Жаннаның қолын қысып, бұл олардың некелесуі болсын деді. Жанна келісті.
Тарау 3. Құда түсу және үйлену тойы
Таңертең әкесі Жаннаға виконт де Ламардың құда түскенін хабарлады. Жанна әкесінің тілегін қабыл алды. Виконт келіп, Жаннаның қолын сүйді. Олар бірге серуендеді, баронесса олардың әңгімесін тыңдады.
Неке қию күні тамыздың он бесіне белгіленді. Тойға баронессаның сіңлісі Лизон апай шақырылды. Ол монастырде тұратын, әлжуаз, көп сөйлемейтін әйел еді.
Жаздың әдемі түндерінде барон мен баронесса карта ойнады, Лизон апай кесте тікті, Жанна мен виконт бақты тамашалады. Олар орманға қарай кетті. Түн ортасы ауады, олар қайтпады. Лизон апай терезеден оларды бақылады.
Той күні Жанна бейжай жүрді. Шіркеуде неке қиылды. Жұрт мылтық атты. Қонақтарға қонақасы берілді. Жанна мен Жюльен теңізге қарай кетті. Орманда Жюльен Жаннаны сүйді. Жанна оның сүйістерінен шошынды.
Тарау 4. Бірінші түн және жаңа өмір
Олар үйге қайтты. Жюльен ұйықтап қалды. Жанна оған ренжіді. Таң атты. Жюльен жақсы ұйықтағанын айтты. Ол үнемдеу жайлы жоспарларын айтты. Жанна оны тыңдады. Олар бірге киінді. Жюльен оған "сен" деп сөйледі.
Жанна сәске түсте дастарқанға келді. Бәрі әдеттегідей. Тек үйге бір бөтен адам қосылды. Розали Жаннаны шешіндіріп жатып жылады. Жанна күйеуінің келуін күтті. Жюльен есікті қақты. Жанна қорқады. Жюльен онымен жақындасқысы келді. Жанна қарсыласады. Жюльен оны зорлады. Жанна есінен танып қалды.
Кенет өткір пышақтың жүзіндей бір ауыр жарақат тәніне сүңгіп бойлап бара жатты; ол күйеуінің темірдей тегеурінді құшағынан босанбақшы болып, алас ұрып, тұншыға жылап, жан ұшыра жанталасты.
Жанна оянды. Жюльен ұйықтап жатыр. Жанна оған ренжіді. Таң атты. Жюльен жақсы ұйықтағанын айтты. Ол үнемдеу жайлы жоспарларын айтты. Жанна оны тыңдады. Олар бірге киінді. Жюльен оған "сен" деп сөйледі.
Тарау 5. Корсикадағы бал айы
Төрт күннен кейін Жанна мен Жюльенді Марсельге апаратын күйме келді. Баронесса қызының қолына ішіне тас салынған әмиянды ұстатты. Жанна санап көргенде екі мың франктен астам ақша бар екенін көрді. Ол қуанып кетті.
Олар аптап ыстықта бір апта жолда болып, Марсельге жетті. Ертеңіне олар Корсикаға аттанды. Корсика, қызғалдақтар, бандиттер, таулар, Наполеонның жері! Жанна қайтадан қиял әлеміне енді.
Корсикада олар таулар арасында саяхаттады. Эвизада олар Паоли Палабреттидің үйінде қонды. Ол үй иесінің әйелі Жаннаға Парижден пистолет алып беруін сұрады. Ол қайнысын атып өлтіргісі келетінін айтты.
Саяхаттың аяқ жағы Жанна үшін бір түс сияқты, өңшең сүйісу-аймаласумен өтті. Олар жас балалардай шүйіркелесті. Бастияға келген соң, атқосшыларымен қоштасты. Жюльен Жаннадан анасының берген ақшасын сұрады. Жанна оған әмиянын бере салды.
Олар Ливорноға жүзіп барды; одан соң Флоренцияда, Генуяда болды. Бір күні таңертең Марсельге келіп жетті. Теректіден шыққандарына екі ай болыпты. Жанна алыс Нормандиядан ескен туған жердің салқын лебінен қамығып қалды. Жюльеннің де біраздан бері мінезі өзгерген, шаршаған кісідей тым салғырт болды.
Парижге келіп түскен күннің ертесіне, Жанна Жюльеннен анасының ақшасын сұрады. Жюльен оған жүз франк берді. Жанна бұған түсінбей қалды. Жюльен олар бір қазан, бір дәулеттің иесі екенін айтты. Жанна бес алтын динар алды, одан көп сұрауға дәті бармады.
Тарау 6. Теректіге оралу және көршілермен танысу
Жанна мен Жюльенді үй қызметшілері мен туыстары ақ кірпіш қоршаудың жанында қарсы алды. Анасы жылады, әкесі ашуланды. Жанна саяхат туралы әңгімелеп берді.
Жанна шамадандарын ақтарып, заттарын орналастырды. Ол өзін шаршаған сезінді және не істерін білмеді. Ол енді өмірінің соңына дейін осылай өтетінін ойлады. Жас кезіндегі армандары мен махаббаты тез өтіп кеткенін түсінді.
Жаңа жылдан кейін ата-анасы Руанға кетті. Жюльен әйелін көршілеріне көрсетуді жоспарлады. Желтоқсан айында суретші Батайль келіп, күймеге герб салды. Жюльен шығынды азайту үшін реформа жасады. Делбені өзі ұстайтын болды.
Олар Бризвильдерге барды. Олар да қызықсыз адамдар болып шықты. Жанна Бризвильдердің жыл бойы не істейтінін сұрады. Олар хат жазып, шаруалармен айналысады екен. Жанна олардың тірі аруақтардай екенін ойлады.
Тарау 7. Розалидің құпиясы және Жюльеннің опасыздығы
Жанна мен Жюльеннің өмірінде карта ойнау әдетке айналды. Жюльен коньяк ішіп, трубка шегеді, ал Жанна кесте тігеді. Жюльен шаруашылықты өзі басқарып, сараңдық танытады. Жанна ұрыс-керістен қашқанымен, күйеуінің сараңдығына ренжиді.
Розалидің түрі өзгеріп, жүдеп кетеді. Бір күні Жанна бөлмесінде отырғанда, Розалидің қатты күрсінгенін естиді. Оның жүзі бозарып, еденде отырғанын көреді. Оның аяғының астынан нәрестенің даусы шығады.
Жанна Жюльенді шақырады. Жюльен қыздың жағдайын көріп, ашуланады. Жанна баланы басқа біреуге бағып-қағуға беруді ұсынады. Жюльен ақшаны кім төлейтінін сұрайды. Жанна баланың әкесіне үйленуді ұсынады. Жюльен оның кім екенін білмейтінін айтады.
Жанна Розалиден баланың әкесі кім екенін сұрайды. Розали жылап, жауап беруден бас тартады. Жанна оны жұбатады. Ол баланың әкесіне үйленуді ұсынады. Розали жаны азапқа толып, өксіп жылайды.
Бір күні кешке Жюльен Жаннамен бірге ұйықтауды ұсынады. Жанна өзін жайсыз сезініп, оңаша қалуды өтінеді. Жанна ерте жатады. Жюльен өз бөлмесіне камин жағуға бұйырады. Жанна тоңып, ұйықтай алмайды.
Жанна Розалидің бөлмесін іздейді, бірақ ол бос тұр. Жанна Жюльенді оятуға жүгіреді. Ол күйеуінің қасында жатқан Розалиді көреді. Жаннаның даусынан екеуі де атып тұрады. Жанна өз бөлмесіне қарай қашады. Жюльен оны тоқтатуға тырысады.
Жанна сүлдері құрып, әлсіреп, қолын жайып сап, шалқасынан түсіп, төбеге қарап, басын қатырып, ойланып-толғанып жатыр. Ол көкірегін күлпарша қып тіліп-тіліп кеткен Розалидың... сөзі есінен шықпай қойды.
Тарау 8. Жаннаның ұлы дүниеге келеді
Розали үйден кеткеннен кейін Жанна жүктіліктің ауыр азабын ұзақ тартады. Ол ана болуға қуанышты емес, қайта қорқынышта жүреді. Көктем келеді. Ағаштар бүршік жарып, алғашқы саңырауқұлақтар шыға бастайды. Жаңа қызметші келеді.
Бір күні Фурвильдер Жаннаның халін білуге келеді. Жюльен Жаннаға жүгіріп келіп, оларды қарсы алуға дайындалады. Жанна Фурвильдермен танысады. Графиня Жаннаға жақсы әсер етеді. Жюльен қонақтармен әңгімелеседі. Графиня Жюльенді бейсенбіде қонаққа шақырады.
Сейсенбі күні кешке Жаннаның іші ауырады. Ол үйге әзер жетеді. Дәрігерді шақырады. Дәрігер оның мезгілінен бұрын толғатып жатқанын анықтайды. Жанна өлетінін сезіп, қорқады.
Жанна толғақтан құтылғысы келеді. Ол босанады. Күтуші мен дәрігер нәрестені көрсетеді. Жанна қуанып, ұмытылып кетеді. Ол енді ана болды! Ол бөбегін көргісі келеді. Ол баласын жақсы көреді. Оның енді өз махаббатын беретін адамы бар.
Тарау 9. Фурвильдермен достық және жаңа опасыздық
Жанна мен Жюльен Фурвильдерге және Кутьелерге қонаққа барып тұруға келіседі. Жюльен жаңа фаэтон сатып алады. Желтоқсанның ашық күнінде олар Ла-Врийет қорғанына барады. Жюльен қорғанды мақтайды. Графиня қонақтарды қарсы алады.
Олар серуендейді, граф шүрегей атып түсіреді. Граф тамақ әкелуге бұйырады. Жанна баласын ойлап уайымдайды, бірақ Жюльеннің ашуынан қорқып, тамақтануға келіседі. Олар бұлақтарды көруге барады, қайықпен жүзеді. Күн батады, олар камин жағылған залға қайта оралады.
Граф әйелін көтереді, Жанна оларға сүйсінеді. Жюльеннің түрі бұзылады. Жанна одан не болғанын сұрайды, Жюльен тоңып қалғанын айтады. Олар асханаға кіреді, граф иттерін босатуға рұқсат сұрайды. Иттер тамақ сұрайды. Тамақтан соң Фурвиль мырза оларды балық аулауға алып қалады.
Бір аптадан кейін олар Кутьелерге барады. Олардың қорғаны биік дуалмен қоршалған. Ливрея киген қызметшілер меймандарды залға кіргізеді. Ортада корольдің сыйлығы тұр. Маркиз бен маркиза кіреді. Олар паң адамдар болып шығады. Жанна мен Жюльен тезірек кетуді қалайды.
Көктем ерте шығады. Жаннаның жаны ала құйынға түседі. Ол алғашқы ғашық болған шағын еске алады. Ол оңашаға құмартып, күн шуаққа қыздырылғысы келеді. Бір күні таңертең ол Этретадағы алаңқайды еске алады. Ол Жюльенге айтпастан атқа мініп жолға шығады.
Ол Этретаның қақпасы деп аталатын құз жартастардың арасымен теңізге құлайтын кең аңғарға түседі. Ол тоғайдың түкпірінде ағашқа байлаулы тұрған екі атты таниды. Олар - Жильберта мен Жюльеннің аттары. Жапырылып қалған көк шөптің үстінде әйелдің қолғабы мен екі қамшы жатыр.
Өйткені, кім-кім де аласұрған сезім құйынына ұрынып, лүпіл қаққан тек менің ғана жүрегім шығар деп ойлайды. Олар сонау алғашқы адамнан бастап... пенде біткеннің бәрінің де сондай болатынын қайдан білсін!
Тарау 10. Анасының өлімі және құпиялары
Жанна анасының өлімінен кейін қатты қайғырады. Үй іші мұңға батып, әрбір зат марқұмды еске түсіреді. Жанна адамдарға деген сенімін жоғалтып, оңашалануға тырысады. Әкесі де қайғыдан арылу үшін ұзақ сапарға кетеді.
Бір күні Жаннаның ұлы ауырып қалады. Жанна қатты қорқып, баласынан айырылып қалудан қорқады. Осыдан кейін ол қайтадан ана болуды армандайды, бірақ Жюльенмен қарым-қатынасы нашарлап кеткен.
Көп ұзамай Терекке жаңа діни қызметкер, абат Тольбиак келеді. Ол қауымды жақсы жолға салуға тырысады. Жаңа діни қызметкер Жаннаға қатты әсер етеді. Жанна дінге бет бұрып, шіркеуге жиі баратын болады.
Абат Тольбиак Жаннаға келіп, Жюльен мен Жильбертаның опасыздығы туралы айтады. Жанна шошып кетеді. Абат одан опасыздыққа қарсы күресуді талап етеді. Жанна қорқып, не істерін білмей қалады.
Абат Жаннаға графқа барып, шындықты айтуды ұсынады. Жанна бұған қарсы шығады. Абат оны қорқақтық үшін айыптап, үйден кетуге кеңес береді. Жанна көмек сұрап, абаттың аяғына жығылады.
Көп ұзамай граф Жюльен мен Жильбертаның опасыздығын біліп, оларды өлтіреді. Жанна қатты қайғырып, өлі қыз табады. Лизон апай қайтып оралады.
Тарау 11. Өлім мен өмір арасында
Жанна бір ай бойы бөлмесінен шықпай, қатты ауырады. Әкесі мен Лизон апай оның жанында болады. Жанна Жюльеннің өлімі туралы ештеңе сұрамайды, оған бәрібір. Ол Жюльенді жақсы көріп, кешіреді. Уақыт өте келе, ол тек ұлына ғана көңіл бөледі.
Поль олардың құдайындай болып, бәрін айтқанына көндіреді. Жанна, барон және Лизон апай оны қызғанады. Екі жыл бойы олар Польдің асты-үстіне түседі. Үшінші қыста олар Руанға көшеді, бірақ Поль ауырып қалады. Олар Теректіге қайта оралады.
Олар баланың бойын өлшейді. "Пуленің сызығы" олардың өмірінде маңызды орын алады. Олардың өміріне "Қасап" атты төбет қосылады. Поль онымен дос болады. Екеуі кілемнің үстінде ойнап, бірге ұйықтайды. Жанна иттің бүргесінен қорқады, Лизон апай балаға өзінің қадірі болмағанына күйінеді.
Поль он жасқа аяқ басады. Ол топ-толық, дене бітімі мығым, тыным таппайды, бірақ басына ештеңе қонбайды. Сабақ десе бетінен басады. Жанна баласының басын қатырудың қажеті жоқ деп санайды.
Пуле тез ер жетеді. Бірақ, ақыл жағынан тым мешеу. Барон колледж жайын сөз қылады. Жанна жылайды. Ол баласын деревняда тұратын помещик қып өсіргісі келеді. Бірақ, барон оның бұл сөзіне қосылмайды. Сөйтіп, каникул біткесін баланы Гавр колледжіне беретін болысты.
Сенің аналық өзімшілдігіңнің қырсығынан мен ештеңе үйрене алмай, ештеңеге жарамай қалдым. Міне, енді дәнеңеге қабілетім жоқ, өмірде түк те бітіре алмай, түңіліп жүрмін. Мен тап осындай... тірлік кешу үшін туған жоқ едім ғой.
Тарау 12. Теректіні сату және көшу
Розали бір апта ішінде үй шаруасын және қызметшілерді толықтай өз қолына алады. Жанна оған қарсылық білдірмей, барлығына көнеді. Жаннаның денсаулығы нашарлап, анасы секілді қызметшісіне сүйеніп жүреді. Розали оған ақыл-кеңес беріп, жігерлендіріп отырады.
Розали Жаннаға Теректіні сату керек екенін айтады. Жанна шошып кетеді, бірақ Розали оны сатуға көндіреді. Розали Теректіні және оның жанындағы екі ферманы сатып алатын адам бар екенін айтады. Оларды сатқаннан кейін Леонардағы төрт ферма қалады.
Жанна бүкіл өмірін өткізген үйімен қоштасатынын ойлап, ұйықтай алмайды. Ертеңіне Жанна Розалиге бұл жерден кете алмайтынын айтады, бірақ Розали оны көндіреді. Көп ұзамай нотариус және Теректіні сатып алушы келеді.
Жанна амалсыз Розалидің айтқанына көніп, ұлына хат жазады. Онда ұлының оны тонап бітіргенін, енді Теректіні сатуға тура келетінін, бірақ пана іздеп келсе, әрқашан орын табылатынын жазады.
Бір аптадан соң ол үйді сату туралы құжатқа қол қойып, Годервильге жақын жердегі Батвиль селенінен шағын үй сатып алады. Содан кейін Жанна жалғыз өзі "анасының саяжолын" кезіп, көкжиекке, ағаштарға, орындыққа жанынан жақын тұтып, анасына сіңісті болып қалған нәрселердің бәріне көз жасымен қоштасады.
Тарау 13. Жаңа өмір және үміт сәулесі
Жанна мен Розали екі сағат жол жүріп, алмұрт ағаштары өскен жеміс бауының ортасындағы кірпіш үйге келеді. Жаңа усадьбаны биік ағаштар қоршап, көрші фермадан егістік дала бөліп тұрады. Жанна жаңа үйге келген соң жатқысы келеді, бірақ Розали оны жатқызбайды.
Жанна Батвильге үйренісе алмай, жапан далада жалғыз қалғандай сезінеді. Оған теңіз жетіспейді. Ит "Қасап" та әлденеге елегізіп үрейлене береді. Ол ас үй шкафының астына жасырынып, күні бойы тырп етпей жатады. Түнде баққа шығып, ұзақ қыдырып қайтады. Сосын қыңсылап ұли бастайды.
Қыс та таяп қалды. Жаннаны бір айықпас мұң басты. Оны сейілте алар ештеңе жоқ. Жаннаны есіне алып есіркейтін адам да қалмапты. Оның жаңа үйінің қақ алдында ақсиып үлкен жол жатыр. Ара-тұра ат арбалар өтіп жатады. Жанна күн сайын түс көреді, түсінде ылғи әкесімен, анасымен, тіпті Лизон апайымен бірге Теректіде жүреді.
Жанна ұлына хат жазып, өзіне келуін өтінеді. Арада бірнеше күн өткен соң, ұлының жауап хаты келеді. Ол анасынан жолға ақша жіберуін сұрайды. Сонымен қатар, өзінің сүйіктісіне үйленуге рұқсат беруін өтінеді. Жанна біржола күйреп қалады. Ол хатты оқыған соң, тырп етпей мелшиіп отыра береді.
Мадам Жанна, міне өмірдің қандай екенін көрдіңіз ғой? Ол тап онша біз ойлағандай алып-жұлып бара жатқан жақсы да, алып-жұлып бара жатқан жаман да емес екен ғой.
Бір күні таңертең пошташы Польдің хатын әкеледі. Ол әйелінің өлім халінде жатқанын, нәрестені бағуға ақшасы жоқ екенін жазады. Жанна Розалиді шақырады. Розали сәбиге барып қайту керектігін айтады. Нотариус қызметші әйелге мәселенің егжей-тегжейін түсіндіреді. Розали Парижге жүріп кетеді.
Үшінші күні таңертең Розалидан кешкі пойызбен келетінін хабарлаған хат алды. Жанна Розалиді стансадан қарсы алады. Розали әйелі қайтыс болғанын, Поль үйленгенін және қызын әкелгенін айтады. Жанна сәбиді бауырына басып, арбаға отырады.