Әпке (Исабеков)
Өте қысқаша мазмұны
Қабен Қамажайға үш күн бойы күткенін жазған хатын оқып, соңғы рет кездесуге шақырды. Екеуі кездесіп қол ұстасты, бірақ олардың қолдары еріксіз ажырай берді. Қамажай ата-анасы қайтыс болғаннан кейін төрт інісі мен сіңлісінің анасы орнына болып, оларды өсіруге міндеттенген еді.
Үйде Тимур ішімдік ішіп, барлығын кетуге шақырды. Нәзила ағасының арақ ішкенін мазақ етті. Тимур жұмыстан келгенде ешкімді таппағанына ренжіп, әкесіне де дөрекі сөйледі. Қамажай оны тоқтатуға тырысты, бірақ Тимур кетіп қалды. Кіші інісі Ермек Қамажайды әпке деп атағанда, ол өзін ана деп түзетті.
Темірбек достары Сұлтан мен Кәмиламен келіп, үйде той жасамақ болды. Жастар философиялық пікірталасқа кірісті. Нәзила олардың мінез-құлқына наразылық білдіріп, үйден шығуларын талап етті. Дау шығып, қонақтар кетті. Кейін Кәмила Қамажайға баласын алдырып тастағанын айтты. Қамажай сасып, Кәмиланың бетінен шапалақпен ұрды.
Тимур мен Кәмила заттарын жинап үйден кетті. Қамажай оларды тоқтата алмады.
Өзіміз-ақ өткіземіз. Өзіміз-ақ! Олардың қолдары тимейді. Өзіміз-ақ... Өзіміз-ақ!
Уақыт өтті. Тимур Кәмилаға үйленіп, Ақтауға жұмысқа кетті. Омар Гауһарға үйленіп, Астанаға кафедра меңгерушісі болып барды. Нәзила мұғалім болды. Қамажай анасының 60 жасқа толуына арналған тойды өткізді, бірақ балалары жұмыс себептерімен келе алмады. Ол балаларын азамат етіп өсірді, бірақ өз бақытынан айырылып, жалғыз қалды. Қабен оны күтетінін айтса да, Қамажай оған үйленбеді. Драма отбасылық жауапкершілік пен жеке бақыт арасындағы күресті көрсетті.
Акттар бойынша толық мазмұндама
Акт атаулары және олардың сахналарға бөлінуі шартты түрде берілген.
1-ші акт. Отбасылық күресу және жауапкершілік
Қамажай мен Қабеннің кездесуі
Драма Қабеннің дауысымен басталды. Ол Қамажайға үш күн бойы күткенін, телефон соғуға батылы жетпегенін жазған хатын оқып берді. Қабен соңғы рет кездесуге шақырып, асыға күтетінін білдірді. Сахнада Қамажай пайда болды, ол өзінің жүрегіне кірген сезімдерін, көктемнің кетуін, самал болып далаға шығуын поэзиялық сөздермен жырлады.
Екеуі қол ұстасты, бірақ олардың қолдары еріксіз ажырай берді. Бұл олардың арасындағы қарым-қатынастың күрделілігін көрсетті. Қамажайдың жүрегінде махаббат пен жауапкершілік арасындағы күрес басталды.
Үй ішіндегі отбасылық дау-дамай
Қамажайдың үйінде шашылған, бей-берекет көрініс болды. Тимур ішкенге ұқсап отырды, алдында бөтелке тұрды. Ол барлығын кетуге шақырып, өзіне ешкімнің қажеті жоқ деп мәлімдеді. Анасы болса мұндай болмас еді деп күйінді.
Нәзила ағасының тұңғыш рет азамат болып арақ ішкенін айтып, мазақ етті. Тимур жұмыстан шаршап келгенде ешкімді таппағанына ренжіді. Осы кезде әкелері үйге кірді, бірақ Тимур оған да дөрекі сөйледі.
Тимур жайлап басып шығып кетті, оның соңынан Қамажай жүгірді. Кіші інісі Ермек оянып, сыртқа жүгіріп шықты. Ол Қамажайды әпке деп атады, бірақ Қамажай өзін ана деп түзетті.
Мен сенің мамаңмын. Әпке де, мама де, мама де.
Қонақтар мен той дайындықтары
Стол басында Қамажай, Нәзила және оның құрбысы Гауһар тамақ ішіп отырды. Нәзила институттың жетпіс жылдығы атағалы жатқанын, телестудия хабар жүргізетінін айтты. Комментатор жігіт Гауһарға ғашық болып қалған еді.
Үйге Темірбек пен гитара көтерген жігіт, екі қызбен кірді. Олардың бәрі көңілді еді. Темірбек үйде той болып жатқанын айтып, досы Сұлтанның туған күні екенін хабарлады. Кәмила сумкадағы заттарын шығарды.
Қамажай күні бұрын айтпағанына ұялып, тамақ дайындауға асықты. Темірбек Қамажайды мамуля деп атап, Сұлтанмен таныстырды. Олар столға отырып, философиялық пікірталасқа кірісті. Бақыт туралы әңгіме басталды.
Бақыт деген - азап. Бірақ, ол бос сергелдең, күйбең тіршіліктің азабы емес, үлкен мақсатқа барар жолдағы азап.
Кәмила бақытты адамның өз қалауынша өмір сүруі керек деп пікір білдірді. Нәзила олардың сөзі мен ісінің бірлігі жоқ екенін, дастарқан басында ғана ақылды болатынын айтты. Жастар арасында қызу пікірталас жүрді.
Нәзила қонақтардың мінез-құлқына наразылық білдіріп, үйден шығуларын талап етті. Темірбек пен оның достары ренжіп кетті. Қамажай жағдайды түзетуге тырысты, бірақ дау одан әрі жалғасты.
Өз туыстарыңның алдында бұл күнә.
Ақырында барлық қонақтар үйден шығып кетті. Қамажай өкініп, кешірім сұрады, бірақ Тимур ашуланып қалды. Ол қарындасының тілі өткірлігінен жалығып, оған тап берді.
Балалармен әңгімелесу және қайғылы хабарлар
Омар кітапханадан келді. Ол диссертациясын жазумен айналысып жүрді. Нәзила одан бақыт туралы сұрақ қойды. Омар диалектикалық материализм тұрғысынан түсіндіруге тырысты, бірақ Нәзила оның жеке пікірін білгісі келді.
Ермек жылап келді, Марат оны ұрғанын айтты. Себебі Ермек өз әкесі де әскери ұшқыш деп мақтанғаны еді. Қамажай балаға шындықты айтуға батылы жетпеді, кейін түсінетінін деп жауап берді.
Көрші әйел келіп, Филип Киркоровтың концертіне шақырды. Қамажай басы ауырып тұрғанын себеп етіп, бара алмайтынын айтты. Көрші әйел бір жігітке уәде бергенін, оны таныстырмақ болғанын мәлімдеді.
Қамажай Нәзиланың көйлегін тігіп жатқанда, Ермекті жұбатуға алаңдап, үтікті ұмытып кетті. Үтік костюмді күйдіріп жіберді. Тимур келгенде, жалғыз костюмінің күйгенін көріп, қатты ашуланды.
Бірінші актінің соңы - шешімдер мен кетулер
Тимур Қамажайға ашуланып, үйден береке таппағанын айтты. Қамажай өзін ақтауға тырысты, бірақ Тимур тыңдамады. Осы кезде телефон соғып, Кәмила шақырды. Тимур шығып кетуге дайындалды.
Мен де... адаммын ғой. Көңіл жырту мата жыртудан да оңай ма сендерге.
Көрші әйел концерттен оралып, Қамажайға хабар берді. Қабен телефон соғып, кездесуге шақырды. Қамажай алдымен келмегенін айтты, содан кейін келетінін уәде етті. Олар ертең кездесуге келісті.
Түнде бақта Қабен Қамажайды күтіп отырды. Қамажай келгенде, екеуі ұзақ әңгімелесті. Қабен оған деген сезімдерін ашық айтты, бірақ Қамажай інілерін тастап кете алмайтынын түсіндірді.
Үйдегі төртеуі төрт азамат болмай, өз басымның қамын ойлауға хақым жоқ.
Қамажай Қабенге тұрмысқа шықпайтынын айтып, қоштасты. Ол ертең жұмысқа баратынын, балалардың қамын ойлауы керектігін түсіндірді. Қабен оны күтетінін айтты, бірақ Қамажай бұдан бас тартты.
2-ші акт. Балалардың өсуі және жаңа өмір
Жастардың тойлары мен билері
Екінші актіде уақыт өтіп, жастар өсіп-жетілген болды. Үйде қатты музыка астында жастар биі қыза түскен еді. Тимур, Кәмила, Сұлтан, Светлана билеп жатты. Нәзила мен Гауһар кіргенде, бұл жынойнақты тоқтатуды талап етті.
Нәзила жастардың түн жарымына дейін билеуіне наразылық білдірді. Ол үйде басқа адамдар да тұратынын, Омардың диссертация қорғайтынын, Қамажайдың жұмыстан шаршағанын айтты. Светлана мен Нәзила арасында дау туды.
Ақырында барлық қонақтар үйден шығып кетті. Кәмила жылап отырды. Тимур қарындасына ашуланып, оны кінәлады. Қамажай жағдайды тыныштандыруға тырысты, бірақ отбасылық дау жалғасты.
Омар портфелін алып, жұмысқа кетуге дайындалды. Ол Гауһарды үйіне дейін апарып салуды ұсынды. Нәзила екеуін жалғыз қалдыруды шешті, диалектикалық материализм тұрғысынан бұның ерсілігі жоқ деп мазақ етті.
Отбасылық кеңестер мен талқылаулар
Кейінірек Қамажай мен Кәмила екеуі ғана үйде қалды. Кәмила Қамажайға жігіті бар ма деп сұрады. Қамажай күліп жауап берді. Кәмила автобустар кондукторсыз жұмыс істейтін болса не істейтінін сұрады.
Кәмила Қамажайға елуден асқан еркектің жас әйелге деген қайырымдылығы қармаққа жем салған балықшының пиғылымен тең деп ескертті. Қамажай оның аяғының ауырлығы туралы сұрағанда, Кәмила алдырып тастағанын мәлімдеді.
Қамажай бұл хабарды естігенде, қатты сасып қалды. Кәмила дәрігер шақыруды ұсынды, бірақ Қамажай керегі жоқ деді. Ол Кәмилаға қазір баланың керегі не деп сұрағанда, Кәмила бетінен шапалақ жеді.
Тимур келгенде, Кәмила жылап отырды. Ол Қамажайдың өзін ұрғанын айтты. Тимур ашуланып, Қамажайды шақырды. Қамажай кешірім сұрады, бірақ Тимур тыңдамады. Ол Кәмиламен үйден кетуге шешім қабылдады.
Омар, Нәзила, Гауһар үйге келді. Нәзила Қамажайдың жылағанын көріп, не болғанын сұрады. Қамажай екеуінің кетемін деп жатқанын айтты. Гауһар Тимурдың әпкесін жылатқанына наразылық білдірді.
Тимур мен Кәмила заттарын жинап, үйден шығып кетті. Қамажай оларды тоқтатуға тырысты, бірақ олар тыңдамады. Отбасы ыдырап, Қамажай жалғыз қалды.
Үйлену жайлы хабарлар
Нәзила мен Гауһар сабақ оқып отырды. Гауһар шет тілін меңгеру қиын екенін айтты. Олар комментатор жігіт туралы әңгімелесті. Гауһар оның табиғилығы жоқ екенін, барлық қимылы алдын ала ойластырылғанын айтты.
Гауһар Нәзилаға өзінің Омарды жақсы көретінін ашып айтты. Нәзила алдымен таңданды, содан кейін құрбысын құттықтады. Ол Омарға Гауһардың сезімдерін жеткізуге уәде берді.
Қамажай үйге келгенде, Нәзила оған Омардың Мәскеу мемлекеттік университетінде диссертация қорғайтынын хабарлады. Омар телеграмма алып, қуанышты болды. Нәзила телеграмманы оқып берді.
Тимур үйге келді, ол жаңа костюм киіп алған еді. Нәзила оның көзі шүңірейіп кеткенін айтқанына қарамастан, Тимур толып келе жатқан сияқты көрінді. Ол отбасына маңызды хабар айтуға дайындалды.
Тимур үйленетінін мәлімдеді. Ол Кәмилаға үйленгісі келетінін айтты. Отбасы мүшелері алдымен таңданды, содан кейін құттықтады. Омар ағалық рұқсатын берді. Сұлтан тойдың бес күннен кейін болатынын хабарлады.
Қамажай тойға дайындалу керектігін, ертең жұмысқа шықпай қалуы мүмкін екенін айтты. Нәзила бір күнге сұрануға болатынын ұсынды. Отбасы тойға дайындалуға кірісті.
Қоштасулар мен болашақ жоспарлар
Түнде Қабен мен Қамажай бақта кездесті. Қабен оған деген сезімдерін қайталап айтты, бірақ Қамажай інілерін тастап кете алмайтынын түсіндірді. Ол олардың ана орнына ана болғанын, өз бақыты үшін оларды қия алмайтынын мәлімдеді.
Қабен барлық балаларды қолға алуға дайын екенін айтты, бірақ Қамажай бұл мүлде қисынсыз деп жауап берді. Ол Қабенге өз жолын табуды ұсынып, қоштасты. Қамажай таңертең жұмысқа баратынын айтып, үйге кетті.
Кейінірек Тимур отбасына Ақтауға кететінін хабарлады. Ол төрт жігітпен бірге сол жаққа жұмысқа баратынын айтты. Нәзила оған наразылық білдірді, бірақ Омар ағалық қолдауын жаудырды.
Соңғы сахналар - жалғыздық пен үміт
Нәзила Омар мен Гауһардың үйленетінін хабарлады. Омар Астанаға кафедра меңгерушісі болып баратынын айтты. Қамажай балалары бәрі кетіп, өзі жалғыз қалатынына қайғырды.
Сөйтіп, бұл да өз жөнімен кетеді де... Бәлкім, сен де кететін шығарсың. Бәрің де кетіңдер жан-жаққа тарап, мен қалайын жападан-жалғыз.
Нәзила әпкесін жұбатып, өмір бойы оның қасында болатынын уәде етті. Үйде той дайындалды, бірақ Тимур мен Омар келе алмады. Олар телеграмма жіберіп, жұмыс себептерімен келе алмайтындарын хабарлады.
Бір шаңыраққа ие бола алмағаным ба? Теміржан мен келінімді неге сыйыстырмадың? - десе, анама не деймін?
Көрші әйел концерттен оралып, Қамажайға хабар берді. Қамажай чемоданға заттарын салып, Омардың сапарына дайындалды. Көрші әйел қарыз сұрағанда, ақшасы жоқ екенін айтты.
Үйде Омар, Нәзила, Гауһар отырды. Нәзила Қамажайдың жеке мәселесін қарауға арналған үй жиналысын ашық деп жариялады. Олар Қамажайдың жұмысқа орналасуын талқылады. Омар ғылыми тұрғыдан түсіндіруге тырысты.
Тимур мен Сұлтан келді. Тимур үйленетінін қайталап айтты. Қамажай оларды құттықтап, той жасауға дайындалды. Бірақ Тимур Ақтауға кететінін де хабарлады. Қамажай бұл хабарға қайғырды.
Омар Мәскеуге диссертация қорғауға кетті. Тимур Ақтауға жұмысқа кетті де, кейін бригадир болды. Нәзила мұғалім болды. Қамажай балаларының барлығы өсіп-жетіліп, өз жолдарын тапқанына қуанды.
Соңғы сахнада Қамажай анасының 60 жасқа толуына арналған тойда отыр. Көрші әйел оны құттықтап, барлығын жеткізгеніне, азамат етіп өсіргеніне таңданады. Қамажай балаларының келуін күтеді.
Ермек телеграмма әкеледі. Тимур мен Омар жұмыс себептерімен келе алмайтындарын хабарлайды. Қамажай көңілі қалып, тойды өздері өткізуге мәжбүр болады. Ол шампан ішіп, жалғыздығын сезінеді.
Драма Қамажайдың жалғыздығымен аяқталады. Ол балаларын азамат етіп өсірді, бірақ олар өз жолдарымен кетті. Қамажай анаға тән жауапкершілік пен махаббатты көрсетіп, өз бақытынан бас тартты. Ол өзін-өзі қорғап қалды деп айтады.
Шымылдық түседі. Қамажай өз міндетін орындады - балаларын тәрбиелеп, азамат етіп өсірді. Бірақ ол өз жеке бақытынан айырылды. Драма отбасылық жауапкершілік пен жеке бақыт арасындағы күресті көрсетеді. Қамажайдың образы қазақ әйелінің ұлы мінезін бейнелейді.
Драманың соңында Қамажай жалғыз қалады, бірақ ол өз жолын таңдады. Ол балаларының болашағын өз бақытынан жоғары қойды.