Шал мен бала (Соқпақбаев)
Тарауларға бөлу — шартты.
Трамвайдағы кездесу және шалдың құлай жаздауы
Кеш мезгілінде трамвай қала шетіндегі соңғы аялдамаға жақындады. Жолаушылар орындарынан тұрып, есікке қарай жылжыды. Орта тұста отырған бүкірлеу қаба сақал кішкентай шал да трамвайдың толық тоқтауын күтпей, имек бас таяғына сүйеніп, алға қарай жүрді. Бір қолында тағамдар салған сумкасы болды.
Шалдың қолтығынан шап беріп, сол ұстап үлгерді. Әйтпегенде қауқарсыз қарттың не құлап, не алдағы біреулерге сүзе барып соғылатыны айқын еді.
Шалды құлаудан сақтап қалған тақыр бас кішкене бала еді. Ол шалды трамвайдың басқышынан да демеп, сүйеп түсірді.
Шалшық су арқылы үйге қайту жолы
Бұл кеш мезгілі болатын. Жаңа ғана өткен нөсерден кейін жер беті шалшық суға толып, лайсаң батпақ болып қалған еді. Аспан әлі де сыз бүркіп тұрды. Трамвай кеткен соң, маңайды қараңғы түнек басып кетті.
Шал шалшық судан қорынып, қалай қарай аяқ басарын бағдарлай алмай тұрды. Осы кезде тақыр бас бала шалды қайтадан келіп қолтықтады.
— Ата, бері қарай жүріңіз, — деп тақыр бас бала шалды қайтадан келіп қолтықтады. -Сумкаңызды маған беріңіз. Мен алып жүрейін. Бейтаныс баланын көргенділік қылығы шалды сүйсіндірді.
Шал баладан кім екенін сұрады. Бала шалдың үйінің жоғарғы жағындағы көшеде тұратынын және оның немересі Сашамен бір класта оқитынын айтты.
Шалдың тәртіпті балалар туралы әңгімесі
Шал баланың қолтығында әңгіме соғып келе жатты. Ол немересі Сашаның қалай оқитынын сұрады. Бала Сашаның жақсы оқитынын және тәртіпті екенін айтты. Шал балаға тәртіпті болып, жақсы оқу керектігін айтты.
Шал сондай-ақ көшедегі тәртіпсіз балалар туралы айтты. Олар бөтен біреудің бауынан шие ұрлайтынын, ағаштың бұтағымен қоса сындырып әкететінін айтты. Шал әнеукүні біреуін аңдып тұрып, ағашқа өрмелей бергенде ұстамақ болғанын, бірақ ол бала секіріп түсіп, ұстатпай кеткенін айтты.
Мына сен секілді ақылды бастар оларға айтуларың керек. Бұл істеп жүргенің тәртіптілікке жатпайды. Ұят қылық! Ұрлық істеу — ол жақсы адамның кәсібі емес деп ұялтып, қызартуларың керек.
Шал мен баланың арасындағы құпия ашылуы
Осы кезде олардың алдынан бір бала қараңдап шыға келді. Ол шалдың немересі Саша еді. Атасын күтіп алмақ болып, трамвай аялдамасына қарай кетіп бара жатқан. Үшеуі шалдың үйіне дейін бірге жүріп келді.
Тақыр бас бала шалға рақмет айтып, қоштасты. Шал да балаға көп рақмет айтты. Осы кезде шалдың немересі күліп, атасына бір жайды айтты.
— Ата, сіз әнеугүні бұны құйрыққа оңдырмай ұрып жіберіпсіз ғой? — деді. — Қашан? — Әнеугүні, шие үзейін деп жатқанда. Шалдық үні бітіп қалғандай болды. Тақыр бас балаға тесіле қарап тұр.
Шал таңданып, баладан сол өзі ме екенін сұрады. Бала иә, сол өзі екенін және шалдың оны оңдырмағанын айтты.
Кешірім сұрасу және татуласу
— Әй, сол сен бе едің? — Иә, мен едім, атай. Сіз сонда оңдырмадыңыз мені. Баланы шал құшақтап, бауырына қысты: — Кешір, айналайын. Мен сені ұрайын деп ұрған жоқпын ғой.
Шал балаға өзінен болғанын, тұра қашпай-ақ кетсе немесе кешірім сұраса, тимейтінін айтты. Бала да шалдан кешірім сұрады.
Үйге келгеннен кейін шал немересінен жаңағы баланың атын сұрады. Немересі оның аты Мәулен екенін айтты. Шал баланың қалай оқитынын сұрағанда, немересі оның класындағы ең бірінші үздік оқушы екенін айтты.
Дегенмен, көргендінің аты көргенді - ау, шіркін. «Жақсылыққа жақсылық — әр кісінің ісі ғой. Жамандыққа жақсылық — ер кісінің ісі ғой» деп халық тегін айтты дейсің бе!
Шал баланы бекер ұрғанына өкінді. Сондай үлгілі бала екені көрініп тұрғанын, егер сотанақ бала болса, таяқ жеген бетінде өштесіп кететінін, ал бұл бала керісінше өзіне жақсылық жасап, балшыққа түсірмей, үйіне ертіп әкелгенін айтты.