Уақыт қайтарымы (Сахиев)
Өте қысқаша мазмұны
Болашақ. Көп жылдар өтті. Нығмет пен Балнұр төрт баланың ата-анасы болды. Олардың ұлы Сәметжан ер жетті.
Нығмет ұлын ұзақ сапарға шығарып салу қамымен әуре болды. Қазақ стереотеледидарының тілшілері Зейнеш пен Балбек келіп, Нығметпен сұхбат жүргізді. Олар адам өмірін тоңазытқыш арқылы ұзарту туралы фильм түсіруге келген еді.
Нығмет ұлы дүниеге келмей тұрып жасаған жоспарын іске асыруға дайындалды. Сәметжанның организмі тоңазытқышта баяу дамуға қалыптастырылған еді.
Белгіленген күні институтта ғалымдар жиналды. Сәметжанмен соңғы кездесу өтті. Содан кейін оны арнайы тоңазытқыш жәшігіне жатқызды. Нығмет ұлына ұзақ өсиет айтты: болашақтағы климат өзгерісі, биосфера, су астындағы және әуеде қалықтап тұратын қалалар, жарық жылдамдығымен ұшатын ғарыш кемелері туралы ескертті.
Нығмет жыпылық қаққан қызу шамға қарады. Осы сәтте тоңазытқыш жәшігінің қақпағы жайымен жабыла берді. Мұны көргенде Нығметтің тұла бойы шымырлап кетті.
Толық мазмұны
Мазмұнды бөлімдерге бөлу – шартты.
Отбасылық өмір және ұлын ұзақ ұйқыға жіберу шешімі
Көп жылдар өте шықты. Нығмет пен Балнұр төрт баланың әке-шешесі атанды. Балнұр үлкен ана болды, Нығмет жер ортасына келді. Ана мәңгілікке көз жұмды. Ана есімін «Сәметжан» деп қойып кеткен перзент ер жетіп, азамат қатарына қосылды.
Нығмет ұлын ұзақ сапарға шығарып салу қамымен әуре болды. Қатты шаршап, қисайғаны сол еді, видеофон қоңырауы сыңғыр ете қалды. Ол орнынан түрегеліп барып, оң тұсындағы тетікті басып қалды. Экраннан жас қыздың бейнесі көрінді.
Стереотеледидар тілшілерімен сұхбат
Зейнеш қазақ стереотеледидарының ғылыми жаңалықтар бас редакциясынан екенін айтып, Нығметке барып жолықсақ па деп сұрады. Нығмет келуге рұқсат берді. Қыз видеофон экранынан ғайып болды. Нығмет оны сөндіріп, жұмыс бөлмесіне барып, қажетті қағаздарын жинастыра бастады.
Балнұр асханада шай қайнатып жүр еді. Балалар сыртқа кеткен. Сәметжан ғана төргі бөлмеде демалып жатқан. Нығмет оған қазақ стереотеледидарының тілшілері келетінін ескертті. Сәметжан оны анасы Балнұрға айтты.
Келгендердің бірі ғылым жаңалықтары редакциясының бөлім меңгерушісі болатын. Үй иесі оны әңгімесіне тартты. Шай ішіліп, дастарқан жиналған соң, жігіт сұрақ стереотелефильм түсіру барысында айтылады деп, кең бөлмеге баруды ұсынды.
Нығметтің жұмыс бөлмесі кең еді. Тележурналистер дереу іске кірісіп кетті. Зейнеш түсіру барысында адам өмірін ұйқы жолымен ұзарту жиырмасыншы ғасырдың аяғына таман басталғанын, бірақ ол кезде Нығмет жасағалы отырғандай мерзім жоспарланбағанын айтты. Ол Нығметке ұлымен біржолата қоштасу ауыр соқпай ма деп сұрады.
Кім баласымен осылай қоштасқысы келеді. Менің жоспарым ұлым дүниеге келмей тұрып жасалған. Ол тек өз мерзімінен кешікті. Сәметжанның организмі тоңазытқышта дамуға қалыптастырылды.
Нығмет ауыры ауыр екенін, бірақ бұл мақсатынан бас тарта алмайтынын мәлімдеді. Зейнеш Сәметжанға бұрылып, әке-шешесімен, іні-қарындастарымен біржолата ажырасу қиын емес пе деп сұрады. Сәметжан қиын емес деп, ғылымды сүйетінін, әкесінің мақсатын орындауға бар күшін салатынын айтты.
Балбек Нығметке тоңазытқыш жолымен адам өмірін ұзартудың барлық кезде сәтті бола бермейтінін, ұзақ ұйқыдан оянғандардың кейбірі тез қартайып қаза болып жататынын еске салды.
Ұзақ ұйқыдан оянғандардың кейбірі тез қартайып қаза болып жатады... Біз бұл іспен қаншалықты тынбай айналысып келе жатсақ та, оның мәнісін толық ашқан жоқпыз.
Нығмет ғылым жетістігі тек сәттіліктен тұрмайтынын, оның жаңсақ жағы кездесіп отыратынын мойындады. Ол ұзақ ұйқыдан кейін болатын тез қартаюдың сыры Сәметжан оянғанша ашылар деп үміттенетінін білдірді. Түсіру барысында басқа да сұрақтар қойылды. Аз уақыттың ішінде мазмұнды стереофильмдер дайын болды.
Соңғы дайындық және қоштасу
Ертеңіне Нығмет ұлы екеуі арнайы насекомосамолетке мініп, қала үстін шарлады. Бұл ұшу Сәметжан оянғанда өңірдің де, дүниежүзінің де анық түсірілген картасы, фотосуреттері мен фильмдері бар болғанымен, ол көзімен көргісі келді. Қала үстін бірнеше рет айналып ұшып, пәтерге оралды.
Уақыт таянған сайын Нығметтің дегбірі кете берді. Ана көзіне жас алды. Ал Сәметжан болса, стереотеледидар тілшілерінен жасырып айтпаған іні-қарындастарын ойлап, іштей қиналды. Амал нешік, бәрінен де баз кешуге тура келді. Бұл оқиға алдын ала дүниежүзіне хабарланып қойылған еді.
Арада бірнеше күн өткенде Сәметжан ұзақ ұйқыға жатпақ болды. Нығмет пен Балнұр, Сәметжанның іні-қарындастары қатты толқып, қатты абыржыды. Оларды бір демеген нәрсе – оны күн сайын көруге болады.
Белгіленген күні институтқа ғалымдар көп жиналды. Сәметжанмен соңғы кездесу өтті. Содан кейін алдын ала жасаған рәсіммен Сәметжанды арнайы тоңазытқыш жәшігіне жатқызды. Оның тетігі іске қосылар сәтте Нығмет жалғыз өзі қалды.
Нығметтің балаға айтқан өсиеті
Нығмет дауысы дірілдеп шығып, баласына сөз қатты. Ол Сәметжанның алыс сапарға аттанғалы тұрғанын айтты.
Балам! Алыс сапарға аттанғалы тұрсың. Бұл біздің ғасыр адамдарының сәлемін алыс келешектегі ұрпаққа жеткізудегі азаматтық борышың болмақ.
Адамзаттың дамуы мыңдаған, миллиондаған, одан да әрі жылдарға жалғаса береді. Ал бір адамның ғасырлар бойы жасауы табиғат заңымен әзірше сыйыспайды.
Нығмет бұл міндетті басқаша жолмен шешкелі отырғанын айтты. Ол жарты ғұмырын осы мақсатқа арнағанын, Сәметжанның әке сенімін ақтауы керек екенін білдірді. Нығмет балаға жолға аттандырар алдында өсиеттерін тыңдап алуды өтінді.
Ол Сәметжанға оянған соң көп жаңалықтың куәгері болатынын айтты. Жер қыртысы жылжуынан көптеген аймақтарда құрлық өзгеріп, мұхит пен теңіз деңгейі ауытқитынын, жер шарының өз осінен айналуы әсерінен материктер жылжитынын, климат өзгеретінін ескертті. Күннің ыстығы арта түсуі де мүмкін, немесе керісінше планеталар суи түсер деп түсіндірді.
Нығмет микроклиматқа да көңіл аударуды өтінді. Климаттың жалпы өзгерісі Күндегі дақтардың пайда болуы мен жойылуына, Жердің осінен айналу шапшандығының өзгеруіне, атмосферадағы түрлі тозаңдардың көбею-азаюына байланысты болатынын жақсы білу керек екенін айтты.
Ол биосфера жағдайына да көңіл аударуды ұсынды. Болашақтағы өмір тек биосферамен шектелмейтінін, жер астында да, су астында да, су бетінде де, әуеде қалықтып тұратын қалалар да болатынын айтты. Су астындағы қалаға бару үшін ерекше дайындықтан өту керек болатынын, өйткені ол кездің адамдары судағы еріген оттегімен тыныс ала алатын дәрежеге жететінін ескертті.
Тоңазытқыш жәшігіне орналасу
Нығмет әуеде қалықтап тұратын қалаларға барғың келсе, атмосфералық қысымның жер бетіндегіден әлдеқайда аз болатынын есте сақтауды өтінді. Жер астындағы қалаларда жанға жайлы тұрақты климат сақталатынын айтты. Адам баласының тіршілігі жер үстіндегі бұл орталармен де шектелмейтінін, күн жүйесіндегі планеталардың біразын тіршілікке қолайландыратынын, өзге жұлдыз жүйелерінен жаңа планеталар ашатынын білдірді.
Нығмет адамзат дамуындағы ең өзекті нәрсе – жылдамдық екенін айтты. Оны ұмытушы болмауды өтінді. Қалаған жеріне әп-сәтте жеткізіп салатын жүйрік көліктерге, жарық жылдамдығымен бара-бар ұшатын ғарыш кемелеріне мінетінін айтты.
Уақытпен санасу – өміріңді ұзартумен тең! Осыны ұмытпа! Ол кездегі ұрпақтар секундтың бөлшегіне де көңіл бөлетін болады. Сен дәлдікке үйренетін бол!
Нығмет соңғы өсиетін айтты. Жер шарында құс қанатты, балық желбезекті адамдар да өмір сүретін болатынын, Сәметжан олардың қай-қайсысымен де тіл табыса білетін болуы керек екенін айтып, қош айтысты.
Нығмет жыпылық қаққан қызу шамға қарады. Осы сәтте тоңазытқыш жәшігінің қақпағы жайымен жабыла берді. Мұны көргенде Нығметтің тұла бойы шымырлап кетті.
Бірте-бірте ұйықтап, әп-сәтте бозғылттана берген баласының бет әлпетінен көз тайдырмады. Кең бөлме ішіндегі жарық шамдар сөніп, төңіректі алакөлеңке басып тыныштық орнады.