Тәуекел той (Мұртаза)
Өте қысқаша мазмұны
Қазіргі Қазақстан. Керімқұл ұлын үйлендіру тойына бес жүз адам шақырмақшы болды. Ол қонақтардың әрқайсысы бес мыңнан теңге әкеледі деп есептеді. Тойды қаладағы ең мықты «Аспантау» ресторанында өткізуді ойластырды.
Той басталды. Қонақтар келе бастады, бірақ көбісі гүл ұстап келді немесе аз-кем ақша берді. Керімқұл қонақтардан алған конверттердің ішінде қанша ақша бар екенін білмей, күйіп тұрды. Ол Жасылкенттен келетін бай жиені Жеңіскүлге үлкен үміт артты.
Жеңіскүл алтын-гауһарға толы киініп келді. Ол нағашысын құшақтап, «скромный тарту» деп жұқа конверт берді. Керімқұлдің көңілі түсті.
Той басталғанда Жеңіскүлге сөз берілді. Ол сөйлеп тұрып, кенет омырауындағы бриллиант тананың жоғалғанын байқады. Жеңіскүл тамаданы айыптады, залда үлкен жанжал шықты.
Бриллиантовые подвески на пятьдесят тысяч долларов! Ақымақ!... Ұстаңдар ананы! Нағашы, ана сұмырай қашып кетпесін!
Той бұзылды, қонақтар тарай бастады. Керімқұл конверттерді ашып қарағанда, жездесі берген томпақ конверттің ішінде газет қиындылары мен кілең теңгелер ғана екенін көрді. Той шығыны өтпеді, Керімқұл үлкен залалға қалды.
Толық мазмұны
Әңгімені бөліктерге бөлу шартты.
Керімқұлдың той жоспары және үміттері
Керімқұл аталас ағайыны Төкеңнің үйіне келді. Ол терлеп, алқын-жұлқын жүріп келген еді. Төсекте сырқаттанып жатқан Төкең оның не себепті келгенін білгісі келді. Керімқұл үлкен ұлы Нұркенді үйлендіруге дайындалып жатқанын айтты. Нұркен жиырма жасқа толған студент болатын.
Төкең бұл жоспарды дұрыс деп тапты, өйткені олардың әкесі Құттыбекті он үшінде үйлендірген еді. Бірақ тойды қайда өткізетінін сұрағанда, Керімқұл бес жүз адам шақыратынын мәлімдеді. Төкең таңданды, өйткені олардың туыстары көп болса да, мұндай үлкен той өткізу үлкен шығынды талап ететін.
Керімқұл өзінің есебін түсіндірді. Ол үш облысты аралап, Жасылкент пен Мәуеліден туыстарын тауып алған еді. Тоқсанбай бабасынан тараған үрім-бұтақтың өзі жүзден асатын. Керімқұл тойдың шашырап кеткен туыстарды біріктіретініне сенді.
Той деген дәнекер, біле білсең... Той шашырап кеткен туыстың басын біріктіреді.
Ең бастысы, Керімқұл қонақтардың әрқайсысы ең кемінде бес мың теңгеден әкелетініне сенді. Оның есебі бойынша, ресторанның төлемінен артылып, өз қалтасында қалуы мүмкін еді.
Бес жүз адам әрқайсысы ең құрығанда бес мыңнан теңге әкелмей ме? Қайта, менің есебім бойынша, ресторанның төлемінен артылып, өз қалтамда қалады.
Қонақтардың келуі және сыйлықтар
Той күні келді. Зеңбірек көшесіндегі «Аспантау» ресторанының алды-арты зипа терек, жасыл шыршаға толы еді. Раушан гүлдің хош иісі бас айналдыратын. Іргесінен Талас өзенінің бір саласы ағып жатты. Күндізгі ыстықтың аптабы қайтып, алғашқы қонақтар келе бастады.
Керімқұл ақ костюм, ақ көйлек, қара галстук тағып алып, қонақтарды қарсы алып жүрді. Ол әркімді құшақтасып, құтты болсын айтты. Бірақ оның көзінде болар-болмас көз қараспен әлдене дәметкендей кейіп байқалды. Ол қонақтардың ішкі қалталарына назар аударып жүрді.
Алдымен жездесі Төрегелді келді. Ол майдангер, қаншырдай қара шал еді. Төрегелді Керімқұлды құшақтап, ішкі қалтасынан кіршеңдеу томпақ конвертті алып, оның қойнына сүңгітіп жіберді. Керімқұл риза болып, жездесін құшырлана құшақтады.
Қазақтың тойы әзіл-қалжыңмен жарасымды болды. Қонақтар өзен жағалай өскен сүмбіл шаш өрімталдың көлеңкесіне топтала бастады. Керімқұл жездесі берген конверттің ішінде қанша бар екенін білгісі келіп қипақтап жүрді, бірақ жұрт көзінше ашып қарай алмады.
Жақындағы жегжаттардың көбісі бір-бір уыс гүл ұстап келді. Керімқұл ішінен күйінді, өйткені қазақ бұрын тойға гүл ұстап келмейтін. Ол осы кезде Ойпаңбелдегі нағашы Сарыбай келді. Сарыбай қоңқақ мұрын, тыртық тақыр бас, балуан тақілеттес, гүржиген дәу еді.
Сарыбай Керімқұлды құшақтап, құтты болсын айтты. Ол грузовиктен құнан қой түсіріп берді. Керімқұл ішінен он мың теңге болар деп есепке салды. Қаланың шетінде тұратын базаршы Күләй қарындасы қазақбайшылап леген көтеріп келді. Онда бірер уыс өрік-мейіз, бауырсақ, арзан кәмпит болды.
Қай қазақ бұрын тойға гүл ұстап келуші еді? Гүл дегенің кәдімгі шөп. Аш сиыр болмаса, мұндайды мал да жемейді.
Жеңіскүлдің келуі және бриллиант жоғалуы
Керімқұлдың ендігі үміті Жасылкенттен келетін Жеңіскүл еді. Ол облыстық филармонияның артисі, аталас Сәтек серіні тамада етіп қойған еді. Сәтек сері Керімқұлға қонақтар тұрып қалғанын айтып, тойды бастауды сұрады. Бірақ Керімқұл кісілер келіп болмаған деп, әншілерге ән салдырып, жұртты алдаңқырата тұруды бұйырды.
Дәл осы кезде алды-арты жарқылдаған, өңкигендеу бір машина келіп тоқтады. Шомбал шопыр артқы есікті ашып, алтын білезікке білегі толы қолын соза беріп, ханымды сүйемелдеп жерге түсірді. Бұл Керімқұлдың жиен қызы Жеңіскүл еді. Ол ай мен күндей жарқ етіп, алтын-гауһарға толы келді.
Керімқұл жиен қызының қасына қарғып жетіп, бара бас салып құшақтап, жиенінің бетінен ары да сүйді, бері де сүйді. Жеңіскүл қанша қарсыласса да болмай, өңмендеді. Оның прическасы мен макияжы құрып, сілекейден беті айран жаққандай айғыз-айғыз болып қалды.
Жеңіскүл перламутр сөмкеден конверт алып, нағашысына ұстата берді. Конверт жұқа еді, ол «скромный тарту» деді. Керімқұлдың кеудесіне күдік кірді, бірақ доллар шығар деп жуатты өзін. Той бастаушы жұртты ресторанның ішіне шақырды.
Тойбасы Жеңіскүлге сөз берді. Ол жиналған жұртты қолпаштап, Жеңіскүлге назар аударды. Жеңіскүл өзіне қадалған көздерді құлағындағы, мойнындағы, омырауындағы меруерт, лағыл, гауһар тастармен қарықтырмақ болып, жан-жағына бұрылды. Жайшылықтағы гу-гу әңгіме, абыр-сабыр қимыл сап тыйылды.
Жеңіскүл сөз бастады. Ол анасы Әсемгүлдің ағасы Керімқұл туралы айтып, даусы дірілдеп бара жатты. Анасы тірі болғанда осы тойға өзі қатысатын еді деп, аппақ бәтес орамалын алып, көзін сүрткендей болды. Кенет оның тілі күрмелгендей, ақсары жүзі қуқылданып, боп-боз болып, көгістеніп бара жатқандай көрінді.
Іздестіру және тойдың ыдырауы
Жан-жағында отырғандар, бүкіл зал үрпиіп, не болғанын біле алмай дал болды. Жеңіскүл омырауын қайта-қайта сипалай берді. Еденге қарады, үстелдің астына қарады, одан тамадаға қарады. Көк-жасыл-сары көздері зәрленіп, тамададан омырауындағы бриллиант тананы алмағанын сұрады.
Тамада сасқалақтап, ештеңе көрмегенін айтты. Жеңіскүл оған микрофон ұсынғанда қолы омырауына тиіп кеткендей болғанын айтты. Тамада бриллиант деген затты көрмегенін, қолдарын екі жаққа жайып көрсетті. Жеңіскүл елу мың доллар тұратын бриллиант тананың жоғалғанын мәлімдеді.
Тойдағы жұрт орындарынан өре түрегелді. Керімқұл жан ұшырып, не қыларын білмей, тозақтың отына түсіп кеткендей болды. Қарсы алдында отырған салиқалы кемпір Жеңіскүлдің омырауынан гауһар тана көрмегенін айтты. Жұрт қауқылдасып, күлісіп, орындарына қайыра жайғаса берейін деп еді, Жеңіскүл қайта қозды.
Жеңіскүл Керімқұлды сыртқа шақырды. Дәлізде ол нағашысынан бриллиант тананы беруді талап етті. Керімқұл машинадан түскенде құшырланып құшақтаған жерге түсіп қалған шығар деді. Олар сыртқа шығып, қараңғыда іздей бастады. Милиционер келіп, не іздеп жүргенін сұрады.
Милиционер бұл жерден сан-сапалақ адам өткенін, мүмкін тойға келгендердің біреуі алған шығарын айтты. Жеңіскүл тойға шақырылған қонақтарды тінтуді сұрады. Керімқұл баж ете қалды, өйткені бұл үлкен масқараға айналатын.
Тойға шақырылған қонақтарын Керімқұл милиция шақырып тінткізіпті деген масқараға қалдырмақшымысың мені?!
Конверттегі құпия және Керімқұлдың көрген қиыншылығы
Қонақтар тарай бастады. Керімқұл әркімнің алдына шығып, тойдың қызығы алда деп елпеңдеді, бірақ ешкімді тоқтата алмады. Артистер мен ресторанның завзалы ақы талап етті. Керімқұл ішке кіріп, қалталарындағы конверттерді ақтара бастады.
Жездесі берген ең қалың конверт қолына алдымен ілікті. Конверт қамырмен желімделген еді, ол саусағын сұғып, кіршең конвертті дар еткізді. Жүрегі шаншып-шаншып алып, артынша сыздап қоя берді.
Конверттің іші тола шылым орауға арналған газет қиындылары. Арагідік арасында кілең бір теңгеліктер.
Бір тілім ақ қағазда жездесі Төрегелдінің жазуы тұрды: «Пенсионер шалдың кәсібінен табылған табыс осы. Риза бол». Керімқұл орындыққа сылқ етіп отыра кетті.