Тырау-тырау тырналар (Қадырбаев)
Бөлімдерге бөлу шартты.
Күз басталды: атасымен жантақ жинауға дайындық
Күз айы басталған шақ еді. Жаз бойы жайқалған бақтың бояуы солғын тартып, сарғыш түске енді. Қызғылт түстер де баршылық болды. Жазғы қапырық, аптап ыстық атымен жоқ еді.
Жаз бойы жайқалған бақтың бояуы солғын тартқан. Сарғыш түске енген. Қызғылт түстер де баршылық. Жазғы қапырық, аптап ыстық атымен жоқ. Бұның бәрі дене тоңазытпас салқынмен алмасқан.
Ауылдың сыртындағы жоңышқалық қана жасыл реңін бермеген. Ыстыққа да, суыққа да төзімді жоңышқа күздің желімен ақырын толқиды. Жол жиегінде қалың өскен жантақтың гүлдері дәнге толған еді.
Жол жиегінде қалың өскен жантақтың гүлдері бүгінде қауызы жарылардай дәнге толған. Беріктің атасы түйелерін қолда ұстайды. Жантақтан жиналған пішен қысқы мезгілде түйе үшін таптырмас азық-ақ.
Дәл осы мезгілде атасы қолына шалғы ұстап, жантақты аса бір епті ұқыптылықпен сартылдата орып шығады. Кепкен соң айырмен жинап, дестелейді. Бүгін де атасы Берікті ерте оятты.
Атасы жайдары үнмен айтты: «Тұр, балам. Жантақты таңғы шық уақытында арбаға тиеп әкелейік. Жапырақтары төгілмейді». Берік төсегінен тұрды. Үйдің алдындағы сәкі үстінде жатқан ол балалыққа, еркелікке салынған жоқ. Естілік аңғартты: «Тұрдым, ата».
Дестеленген жантақты арбаға тиеу
Берік аула ішіне көз салды. Арба өзінің байырғы жайында қаңтарулы тұр екен. Атасы жегілетін атты әлі әкелмепті. Берік атты өзі әкелетінін айтты. Атасы тұсауын шеше алатынын сұрады, өйткені кеше ұзаққа кетіп қалмасын деп, тұсауды қаттырақ байлаған еді. Берік шеше алатынын айтып, атасын уайымдамауға шақырды.
Торы ала ат қырдың еңісінде жайылып жүр екен. Қарны тырсиып, жақсылап тойыпты. Берік пен атасы жегілген арбаға мініп, жолға шықты. Күні кеше атасы екеуінің десте-десте етіп үйген жантақтары көзге алыстан көрінді. Жиналған он шақты дестеден ары қарай өте бере, атқа жегілген арбаны атасы тоқтатты.
Атасы дестеленген жантақты арба үстіне ыңғайластыра жинады. Берік оларды қалың табанымен тепкілеп баса берді.
Атасы дестеленген жантақты арба үстіне ыңғайластыра жинады. Берік оларды қалың табанымен тепкілеп баса берді. Кепкен десте жантақтар саны елуге таяу екен.
Берік үйілген жантақтың үстінен төменге қарап айтты: «Ата, қырық тоғыз дестені арбаға арттық». Атасы жантақтарының жақсылап тиелгенін айтып, үйге қайтуды ұсынды. Атасы ат тізгінін өз қолына алды. Берікке шөмеленің үстінде отыра беруді айтты, өзі атты жетектеп жүретінін білдірді.
Берік атасының жаяу жүріп шаршап қалмайтынын сұрады. Атасы шаршағаны несі екенін айтып, үй көзге көрініп тұрғанын, оның үстіне жаяу жүрген де тәнге шипа екенін айтты.
Жоқ, балам. Шаршағаны несі?! Үй — әнеки. Көзге көрініп тұрған жоқ па? Оның үстіне жаяу жүрген де тәнге шипа. Шаршамаймын, жаным.
Атасының сөзімен бірге ту-у көкте тыраулаған тырналар тізбегі көзге көрінді. Берік арба үстінде емін-еркін жайғасқан күйі дауыстай сөйлеп айтты: «Ата, тырналар тізбектеліп ұшып барады».
Үйге қайту жолы: тырналардың көші
Тырау, тырау, тырау деген тырналар үні естілді. Олар тынымсыз тыраулап барды.
Атасының сөзімен бірге ту-у көкте тыраулаған тырналар тізбегі көзге көрінді. Тырау, тырау, тырау… — Ата, тырналар тізбектеліп ұшып барады, — деді Берік арба үстінде емін-еркін жайғасқан күйі.
Тырналар туған жермен, жаз бойы мекен еткен өлкесімен қоштасқандай мұңдана үн қатты. Бүтін бір тізбек осынау құнарлы топырақты қимай, тым-тым ұзаққа жол тартқандай көрінді.
Тынымсыз тыраулап барады. Туған жермен, жаз бойы мекен еткен өлкесімен қоштасқандай мұңдана үн қатады. Бүтін бір тізбек осынау құнарлы топырақты қимай, тым-тым ұзаққа жол тартқандай.
Атасы көкке қараған күйі айтты: «Күз де келді, мінеки. Тырналар да өз мекендеріне, жылы жаққа бет алды». Тырналардың көші күздің келгенін, жылдың өзгергенін білдірді. Олар ұзақ жолға аттанып, өз мекендеріне қайтып барады. Берік пен атасы арбада отырып, тырналардың ұшып бара жатқанын бақылады. Күз табиғаты өз әсерін тигізді, ал тырналардың тыраулауы осы маусымның ерекше белгісі болды.
Күз де келді, мінеки. Тырналар да өз мекендеріне, жылы жаққа бет алды, — деді атасы көкке қараған күйі.
Берік пен атасы үйге қарай жол жүрді. Олар жантақ жинау жұмысын аяқтап, қысқы мезгілге дайындық жасады.