Тырау-тырау тырналар (Кекілбаев)
Өте қысқаша мазмұны
1973 жыл, қазан-қараша айлары. Совет жазушылары делегациясы жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беру мәселелері жөніндегі төртінші жапон-совет симпозиумына қатысу үшін Жапонияға барды.
Делегация Токиоға келіп, «Тоси сентер» қонақ үйіне орналасты. Симпозиумда екі жақтан отыздан астам баяндама тыңдалды. Жазушы жапон мектептерінде эстетикалық білім беру жүйесімен танысты, балаларға сурет, музыка, әдебиет сабақтарын қалай өткізетінін көрді.
Киото қаласында делегация жапон мәдениетінің ескерткіштерімен танысты. Олар буддистердің 1164 жылы салынған Мьехоин храмын, сегундар сарайын көрді. Сарайдың еденіне бұлбұл дауысындай дыбыс шығаратын арнайы акустикалық жүйе орнатылған екен — қонақтардың келгенін алдын ала білу үшін.
Нагоя қаласында жазушы керамика өнерімен танысты. Тадими мен Токи қалаларында балалар мектепте керамика жасауды үйренетінін көрді. Белгілі шебер Раккаваның үйінде қонақта болды.
Ең үлкен әсер Хиросимада қалды. 1945 жылдың 6 тамызында американдықтар осы қалаға атом бомбасын тастаған. Бір күнде 250 мың адам қаза тапты. Жазушы атом бомбасының құрбандарына арналған мемориалдық паркті, музейді аралады.
Музейде сол қорқынышты күннің хроникасын түсірген фильм көрсетілді. Экранда күйіп кеткен қала, жаралы адамдар, балалар көрінді. Хиросималық ақын Санкити Тогэнің ескерткішіне оның өлеңі қашалған:
Қайта оралт менің әкемді.
Қайта оралт менің анамды,
Қайта оралт бала-шағамды.
Қайта оралт менің өзімді,
Қайта оралт бәрін-бәрін де,
Адамға деген сенімді,
Қайта оралт бүкіл дүниені,
Қайта оралт бейбіт заманды!
Жазушы жапон халқының атом соғысының қорқынышын бастан кешкенін, бейбітшілікті шын жүректен қалайтынын көрді. Ол Жапонияның қазіргі саяси жағдайы, экономикасы, мәдениеті туралы ойланды. Елге оралар алдында достарымен қоштасып, тырналар туралы ән естіді.
Толық баяндама
Бөлімдерге бөлу шартты.
Жапонияға келу және Токиодағы алғашқы әсерлер
Совет делегациясы Жапонияға жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беру мәселелері бойынша симпозиумға қатысу үшін келді. Делегация құрамында педагогтар, жазушылар, суретшілер, музыканттар болды. Олар Москвадан ұшып, Хонэдэ халықаралық аэропортына қонды.
Аэропортта оларды жапон-совет туристер бюросының өкілдері қарсы алды. Таможнядан өткен соң, делегацияны гүлмен құттықтады. Жапондардың тағзым ету салты — қайта-қайта иіліп-бүгілу — қонақтарды таңғалдырды. Токиоға баратын автострада «ең жоғары жылдамдықтар жолы» деп аталды, бірақ сенбі күні болғандықтан, жол тығырыққа толы еді.
Токио — қазіргі Жапонияның астанасы, бұрын Эйдо деп аталған. 1868 жылы Мейдзи революциясынан кейін император мұнда көшіп келді. Қала өте үлкен, үш миллионнан астам тұрғыны бар. Көшелерде машиналар көп, жаяу жүргіншілер де көп. Жапонияда көше қозғалысы біздікінен өзгеше — жолдың оң жағымен жүреді.
Делегация «Тоси сентер» мейманханасына орналасты. Бұл европа үрдісіндегі қонақ үй болды, бірақ онда да жапон стилінің әсері байқалды — аласа мебель, жұқа темір перделер, сырғытпалы терезелер. Мейманхананың маңдайында телевизия мұнарасы тұрды. Түнгі Токио — самсаған жарнамалар мен жазулардың қаласы, қараңғы аспанға жабысқан түрлі-түсті әріптер.
Эстетикалық тәрбие жөніндегі симпозиум
«Тоси сентер» отелінің конференц-залында «Жас ұрпаққа эстетикалық тәрбие беру жөніндегі IV жапон-совет симпозиумы» ашылды. Симпозиумның эмблемасында жұмыстан қайтқан әкесінің алдынан жүгіріп шыққан балалар бейнеленді. Залға көршілес салондарда совет және жапон балаларының суреттерінің көрмесі ұйымдастырылды.
Симпозиумды ашарда жапон әйелі екі шәкірт қызымен бірге икэбана — гүл өру өнерін көрсетті. Бұл тек жапондардан басқа ешқандай халықтың қолынан келмейтін аса сирек өнер. Европалықтарға тән букет өру өнеріне атымен ұқсамайды.
Табиғатта букеттегідей әр алуан гүл бір жерге ұйысып бітпейді... икэбана өнері гүлдер табиғи аяда қандай үйлесімді болса, сол үйлесімді сол қалпында дәл жеткізуді мақсат тұтады.
Үш күнге созылған симпозиумда екі жақтан отыздан астам баяндама тыңдалды. Әдебиет, театр, кино жөніндегі секцияда Әбіш Кекілбаев «Жастардың эстетикалық тәрбиесінде киноның алатын орыны» туралы баяндама жасады. Жапон мамандары кино мен телевизияны жастарды бұзғаннан басқа ешқандай тәрбиелік қызмет атқармайды деп ойлайтын.
Балалар әдебиеті журналының редакторы Исайго Отака ханым Жапонияда балалар театрының, балалар кітапханасының жоқтығын айтты. Сондықтан балалардың мектептен тысқары эстетикалық тәрбиесінің негізгі салмағы аналарға түсетін. Жапон кино өнеркәсібі балаларға арнап бір де бір фильм шығармайды.
Симпозиум біткен күні достық қонағасы берілді. Жапон мамандары әйелдерін, балаларын да ертіп келді. Мәжіліс кезінде жапон еркектері байсалды болса, әйелдері ұяла күлімсіреді. Достық дастарханның басында бәрі жайдарыланды. Жас қыздар мен жігіттер ән салып, би биледі.
Киото: ежелгі астана және оның ескерткіштері
Делегация Токиодан Осакаға, одан Киотоға жол тартты. Киото — Жапонияның ежелгі астанасы, 794 жылы салынған. 1868 жылға дейін император осында тұрды. Қазір Киото Жапонияның рухани астанасы саналады. Елдің ең ежелгі мәдени ескерткіштері осында. Синтоизмнің де, буддизмнің де ең атақты храмдары сонда.
Киото қаласын шыр айнала көгілдір таулар қоршап жатыр. Бес жотаның басына ағаштарды тазалап бес түрлі әріп салынған. Мейрам кезінде сол бес әріптің үстіне от жағады, сонда Киото деген сөз құралады. Қала тұрғындарының тілегі бойынша муниципалитет мәдениет сарайын салдырды.
Делегация буддистердің 1164 жылы салынған Мьехоин храмын көрді. Храм темір ағаш деп аталатын аса қатты самырсыннан салынған. Әлденеше ғасырды көрген ағаш храмның қабырғалары қарайып, іші күңгірт тартқан. Храмның қасында отыз мың шаршы метрлік бақ бар. Субтропикаға лайық ағаштар мен бұталар храмды шыр айнала қоршап жатқан көлшіктерді жиектей өскен.
Жапондар өз басы мен семьясындағы әр бір елеулі күнді ескерусіз тастамайды. Оның бәрін міндетті түрде храмға кеп атап өтеді. Баланың туғаны да, бір жасқа толғаны да той. Ер жеткен баланы үйлендіріп, бой жеткен қызды ұзату жапон семьясы үшін үлкен мейрам. Қай-қай мерекенің тұсында да міндетті түрде синтоистер храмына барып шығады.
Делегация сегундар сарайын аралады. Феодалдық Жапонияның тарихы осы сарайда көрінеді. Токугава әулеті 1602 жылы сарайды салдырды. Сарай су толы ормен қоршалған. Сарайдың ішіне кіргенде аяқ киім тастайтын саты тұр. Үлкен залға аттасаң, әлдеқайдан жүздеген бұлбұл сайрап қояды. Бұл еденнің астына төселген акустикалық құрылғының әсері.
Сарайда ұзыннан-ұзақ созылып жатқан кең галерея бар. Бір қапталда бір-біріне тікелей қатыспай әлгі галерея арқылы қатысатын залдар тізбегі. Біріншісі — сегунға келгендер қабылдау күтетін зал. Екінші зал — сегунның феодалдарды қабылдайтын залы. Терістік беттегі қанатта сегундардың император жіберген өкілді қабылдайтын залы бар.
Қабылдау залдарын аралағанда жамыраса сайрап тұрған бұлбұл сегундар семьясы тұратын қанатқа келгенде жым бола қалды. Бұлбұл даусы еденнен шығады. Қабылдау залдары тұрған қанаттағы еденге абайлап қарасаң, тақтайлар жымдаспаған. Сондықтан аяғыңның астындағы тақтай әр басқан сайын солқылдап тұрады да, содан бұлбұлдың сайрағаны сияқты дыбыс шығады.
Сарайдың бағы тамаша. Сарайдың дәл терезесінің алдында үш аралдан тұратын шағын тоған бар. Тоған маңайы мен аралдар сегунға әр өлкедегі феодалдар тарту еткен неше алуан қой тастар және декоративтік ағаштармен безендірілген. Үш аралдың үшеуінің кейпі үш түрлі. Жапондар мың жыл өмір сүретін Тырна мен он мың жыл өмір сүретін Тасбақаны кие тұтады.
Жапон тұрмысы, дәстүрлері және архитектурасы
Жапон баспанасының архитектуралық негізінің өзінде ұзақ жыл өмір сүруге арналған есеп байқалмайды. Жапон баспанасы өзі орналасқан табиғи аядан оқшау шығып тұрмайды, көбіне-көп өз төңірегінің ландшафына сіңісіп кетеді. Үй-үйдің қасында шағын бақ болады. Жапон баспаналарының ешқайсысының қасынан шарбақ қоршау көрмедік.
Жапондар табиғатқа табынып қалған халық қандай қағиданы болса да мықтап ұстайтын тәрізді... Архитектуралық құрылысты табиғаттан оқшауламайды, қайта оның өз төңірегімен астасып, үйлесім табуына қызмет етеді.
Жапон баспанасы негізінен онша қымбатқа түспейтін және оңай жаңартылатын, табиғи түсін сақтап жалтырата өңделген ағаш пен қағаздан ғана тұрады. Еденге төселетін татами күріштің сабағынан не бамбук шыпталардан тоқылады. Үйдің кеңдігі де 20-25 шаршы метрден асып жарымайды. Оның үш қабырғасы оңай ашылып, оңай жабылатын ысырмалы.
Жапон баспанасының төңірегі негізінен үш зонадан тұрады: лас зона — үйдің алдындағы жер; жартылай таза зона — үйдің едені; таза зона — бөлменің еденіне төселген шыпта татами. Сондықтан сырттан жер басып келген аяқ киіміңізді лас зонада қалдырасыз. Бөлмеге енген соң шыпта татамидің үстіндегі төрт бұрышты жіңішке столдың қасындағы алақандай-алақандай шүберек бөстекке отырасыз.
Жапондар бір-бірінің үйіне әлгіндей көңіл білдіріп шығуға кіргенде ұзақ отырмайды... Мұндай меймандарға шай не салқын сусын беріп, дәм таттырады.
Жапондардың ұлттық киімі «рэйфуку» деп аталады. Оның негізгі элементі — кимоно. Әйелдердің салтанат киімі көбіне қара не қаралтым түсті матадан тігіледі, стек жағында алуан түсті гүлдер мен өсімдіктерді бейнелейтін кестелі өрнегі болады. Кимоно киген әйелдер өз туалетіне керек-жарағын кішкене орамалға түйіп алады.
Нагоя және керамика өнерімен танысу
Делегация Токиодан Нагояға экспреспен жүрді. Экспресс сағатына екі жүз-екі жүз елу километр жылдамдықпен жүрді. Терезеден күзгі аймақ көрінді. Егістік алаңы мұнтаздай таза. Нагоя — өндіріс пен ғылми-техникалық ойдың орталығы. Қаланың шетінде су орнына ақ сүт ағып жатқан өзенге тап болды. Бұл төңіректегі таулар ақ саздан тұрады.
Делегация Тадими қаласындағы орталау мектепте болды. Мектеп өз түлектеріне керамика өнерін үйретеді. Көп қабатты мектеп үйінің қасында керамика шеберханасы бар. Балалар саз балшықты іледі, содан кейін шебер оны шарықтың үстіндегі дөңгелек табақшаға салды. Балшық айналған табақта күмпиіп, өз-өзінен өршіп, көтеріле жөнелді.
Шебер бас бармағын сұғып қуыстап алды да, балшықты өзі қалаған ыдыстың формасына келтірді. Қалаған формасы көңілдегідей боп шыққан кезде жіңішке жіппен қиып түсірді. Содан кейін қыш бұйымның сыртына өрнек пен бедер салып, сыртқа күн көзіне жайып қойды. Бір шама дегдіген соң оны пешке күйдірді.
Делегация Токи қаласына барды. Тау арасындағы ирек-ирек тар жолмен қала орналасқан алқапты айналып өтіп, төбе басындағы жапон зиратының қасына кеп тоқтады. Жапондардың зираты мұп-мұнтаздай. Өңшең бірінен-бірі аумайтын ескерткіштер. Жолдың екі бетіндегі үйлердің қай-қайсысының да есігінің алдында тай-тай жәшіктер жинаулы. Іші толған сол үйде тұратын шебер жасаған керамика, фарфор, фаянс бұйымдар.
Хиросима: трагедия туралы естелік
Делегация Осакадан Хиросимаға ұшты. Хиросима — жер бетінде алғаш рет атом бомбасы түскен қала. 1945 жылдың 6 августында американ әскери самолеті қаланың қақ ортасына уран бомбасын тастады. Радиусы төрт километрге созылатын дүмпуден ішкі теңіз жағасындағы шағын қала түгел қирады. Сол күні 250 мың адам қаза болды.
Қазір Хиросима — бес жүз мыңнан астам халқы бар маужыраған қала. Самсаған сәнді үйлер, ерсілі-қарсылы ағылып жатқан халық, шат-шадыман жастар. Бірақ қала тарихының қасіретті беттері ұмытылған жоқ. Атом бомбасының құрбандарына арналған «Бейбітшілік паркі» салынған.
Делегацияны Жапония-СССР қоғамы Хиросима бөлімшесінің президенті Фукуй-сан мен вице-президенті Ямака-сан қарсы алды.
Бейбітшілік паркінде атом бомбасынан қаза болғандардың туысқандық зираты бар. Онда бомба түскен күні бірден қаза болған 250 мың адамның жетпіс бес мыңының күлі қойылған. Паркте әлденеше туысқандар зираты, мәңгі өшпейтін от, шәйіт балаларға қойылған ескерткіш бар. Атом бомбасы түскенде өртенген үйдің бірінің қаңқасы тұр.
Жапондар тырна ұзақ өмір сүретін киелі құс болғандықтан, дауасыз ауруға ұшыраған адам өз қолынан мың тырнаның бейнесін жасаса, жазылып кетеді деп сенеді. Сасаки де сол сенімге иланып қағаздан алты жүз тырна жасады, бірақ 1956 жылы дегеніне жете алмай он төрт жасында көз жұмды. 1958 жылы оған балалар жинаған қаражатқа ескерткіш қойылды.
Мемориалдық музейде атом бомбасының зардаптары көрсетілген. Балқып кеткен тастар, темір жол рельстері, мылтықтар. Күйіп жатқан үйлердің тасынан да домна пешіндегі металдай қызыл күрең шоқ шашырап жатады екен. Жаралылардан шешіліп алынған жалба-жұлба киімдер, жаралылардың жарасын сүрткен мақталар, жара таңған дәкелер.
Күл-талқаны шыққан қаланың орнында пәлен күн бойы қызыл шоқ жайнап жатыпты... Хиросима трагедиясы - адамзат тарихындағы аса бір құбыжық соғыстың нәтижесі.
Хиросимадағы қиямет-қайымды өз көзімен көріп, өлеңге түсірген үш ақын бар. Тамики Хара 1951 жылы Америка Кореяға соғыс ашқанда наразылық білдіріп, өзін-өзі өлтірді. Санкити Тогэ 1953 жылы өкпе ауруынан өлді.
Қазіргі Жапония туралы ойлар
Жапония экономикасының санаулы жылдар ішінде қайтадан алға шыққаны, соңғы он сегіз жыл бойына ылғи үдемелі қарқынмен өркендеп келе жатқаны кім-кімге де аян. Жапония өнеркәсібінің өркендеуі жағынан капиталистік лагерьде екінші орынға шықты. Өз жерінде бір килограмм да темір рудасы жоқ ел жылына 94 миллион тонна болат қорытады.
Алайда, елдің саяси жағдайы күрделі. Америка өкіметінің Жапонияны атом, сутегі қаруларын сақтайтын қоймаға айналдыруға тырысып отырғаны халықтың қабырғасына аяздай батады. Күз бойы бүкіл елді Окинавадағы соғыс базаларына қарсы ереуіл толқыны билеп алды. Жапон халқы бейбітшілікті шын сүйеді.
Жапониямен қоштасу
Он бес күн өте шықты. Делегацияны шығарып салуға аэропортқа көп достар келді. Бұл жолы баяғыдай сыпайы күлкі, сызылған ізет жоқ, бір-бірімізден қымсынбай құшырлана қол қысысып, қоштастық.
Тырау-тырау тырналар, Сендер ұшып, біз қалдық... Менің мұнда өткізген он бес күнім де әлі сартап тара қоймаған өмірімнің көк шалғын нуынан пыр-пыр ұшып, көкке көтерілген он бес тырна секілді.