Теңіз қорқауы (Лондон)
Өте қысқа мазмұндама
Әдеттегі тұманды күні Сан-Франциско маңында кемемен саяхат жасап жүрген әдебиет сыншысы Хэмфри Ван-Вейден күтпеген кеме апатына кезігіп, теңізге құлады. Әрең тірі қалған оны өтіп бара жатқан «Елес» деп аталатын теңіз мысықтарын аулайтын шхуна экипажы құтқарды. Бірақ капитан оны жағалауға шығарудан бас тартып, мәжбүрлеп кемеде юнга ретінде ұстады.
Шхуна капитаны Қорқау Ларсен өте қатыгез, күшті, алайда білімді, философиялық көзқарастары бар адам болды. Ол Хэмфриді және басқа матростарды үнемі қорлап, зорлық-зомбылық көрсетті. Хэмфри қатті күйзеліс көріп, қиын өмірге көндігуге тырысты. Жағдай күннен-күнге нашарлай түсті.
Көп өтпей, шхунаға апатқа ұшыраған пароходтан құтқарылған әйгілі жазушы әйел Мод Брустер түседі. Хэмфри мен Мод тез тіл табысып, жақындасып кетеді. Олар Қорқау Ларсеннің қаупінен құтылмақ болып, шағын қайыққа мініп, ашық мұхитқа қашады.
Ұзақ өмір үшін арпалысқан кездесулер мен қиындықтар ішінде Хэмфри махаббаттың не екенін түсінді:
«Өзіңді біреу сүйгеннен гөрі, өзің біреуді сүюің тіпті керемет екен ғой деп ойладым мен. Жүрегіңді осы сезім өртеген кезде бұл өмірді кім үшін сүріп, кім үшін садақа етуді де біледі екенсің. Біреуді сүю арқылы мен енді өзімді ұмыттым.»
Ақыры екеуі елсіз арал тауып, сол жерде жаңа ауыр өмірге үйренеді. Бірақ «Елес» шхунасы апатқа ұшырап, аралға Қорқау Ларсен жетеді. Соқыр болып қалған Ларсен екеуінің кеме жөндеуіне кедергі жасамақ болады, бірақ ауырып көз жұмды. Кейінірек аралға басқа кеме жақындап, Хэмфри мен Модты құтқарып алады. Олар бір-біріне деген махаббатын мойындайды.
Толық мазмұны
Бөлімдерге бөлу — редакциялық.
Кеме апаты және Елес кемесіне құтқарылу
Хэмфри Ван-Вейден Сан-Франциско шығанағында жүзіп бара жатқан "Мартинес" кемесінде болды. Қалың тұман басқан күні ол палубада тұрып, Америка әдебиетінің тарихындағы Эдгар Поның рөлі туралы ойланды. Кенеттен кеме апатына ұшырап, суға батып кетті. Хэмфри құтқару белдігінің көмегімен су бетіне шықты, бірақ суық су оны әлсіретті.
Ол теңізде жалғыз қалып, үмітсіздікке берілгенде, бір кеме оның жанынан өтіп бара жатты. Кеменің тұмсығында тұрған адам оны байқап, құтқарды. Бұл "Елес" шхунасы болып шықты. Хэмфри есін жиғанда, өзін кемеде жатқанын сезді. Оны екі адам оятып, денесін ысқылап жатты.
Кеменің капитаны Қорқау Ларсен болды. Ол өте қатыгез адам еді. Хэмфри кемеде өлген матросты көрді. Қорқау Ларсен оны теңізге жөнелтті. Хэмфри жағаға жеткізуді сұрағанда, Ларсен оны тыңдамады. Ол Хэмфриді кемеде юнга ретінде қалуға мәжбүрледі.
Қорқау Ларсен және теңіз мысықтарын аулайтын шхунадағы өмір
Хэмфри "Елес" шхунасындағы жағдайға үйренуге тырысты, бірақ оның өмірі қорлық пен ауыртпалыққа толы болды. Команда оны "Хэмп" деп атады. Ол кают-компанияға қызмет көрсетіп, камбузда көмектесуге мәжбүр болды. Кок Томас Магридж оған қатыгездік көрсетті, өйткені ол енді джентльмен емес, жай ғана юнга еді.
Бір күні Хэмфри Магриджден ақшасының жоғалғанын сұрады. Қорқау Ларсен оған бұл сабақ болғанын айтты. Ларсен Хэмфриге өмір туралы өз көзқарасын түсіндірді. Ол өмірді ашытқыға теңеді, күштілердің әлсіздерді жейтінін айтты.
«Күштінікі қай уақытта да дұрыс. Әділет деген – сол. Бәрі де осыған кеп тіреледі. Ал әлсіздер әр қашан кінәлі. Немесе бұны былай да айтуға болады: күштілік – жақсылық, әлсіздік – жамандық.»
Шхунада Хэмфри матрос Джонсонмен танысты. Ол ірі денелі скандинавиялық болды. Джонсон Хэмфриге кеменің құрылысы мен жылдамдығы туралы мәлімет берді. Ол Қорқау Ларсеннің жаман капитандардың бірі екенін айтты.
Хэмфри Луис деген матроспен де танысты. Луис он жылдан бері теңіз мысығын аулауға шығып жүргенін айтты. Ол Қорқау Ларсеннің жыртқыш екенін, "Елестің" қасіреттің қара қазанына айналғанын айтты. Ол Ларсеннің бұрын төрт жігітті атып, бір адамды жұдырықпен өлтіргенін айтты.
«Қорқау Ларсен дегеніңіз өз заманынан кемінде мың жыл кеш туған жер бетіндегі алғашқы адамдардың бүгінгі тұяғы, қазіргі өркениет дәуіріндегі тірі анахронизмнің дәл өзі. Және ол сөз жоқ, басынан бақайшағына дейін индивидуалист.»
Философиялық пікірталастар және Ван-Вейденнің өзгеруі
Хэмфри мен Қорқау Ларсен арасында философиялық пікірталастар жиі болып тұрды. Ларсен Хэмфриді өзінің материалистік көзқарасына сендіруге тырысты. Ол өмірдің мәнсіздігі туралы айтты, адамның өмірі мен өлімі туралы ойларымен бөлісті.
«Өмірдің тек арпалыстан, әбігерден тұратынын, оның тұла бойы толған қасірет екенін Тәурат данышпаны тамаша байқаған. Алайда өлімнің одан да өткен қасірет екенін ол тіпті айрықша көрсеткен.»
Ларсен Хэмфриге өзінің өмір тарихын айтты. Ол Норвегияның батыс жағалауынан Ромсдаль-фюрд деген шығанақтан жүз миль жерде туып, өскен. Ол он екі жасында кают-юнга, он төртінде – юнга, он алтыда – матрос, он жеті жасында – аға матрос болған. Ол теңіз ілімі мен математиканы, жаратылыстану мен әдебиетті өздігінен үйренген.
Хэмфри Ларсеннің кітапқа толы сөресін көрді. Онда Шекспир, Теннисон, Эдгар По, Дарвин және басқа да ғалымдардың еңбектері болды. Бұл Ларсеннің жабайылығына қарамастан, білімді адам екенін көрсетті.
Хэмфри "Елес" шхунасында болған уақытта өзгере бастады. Ол физикалық жағынан күшейді, қолдары қара жұмысқа үйренді. Ол өмірдің қиындықтарына төзімді болды. Хэмфри бұрын демалыстың мәнін түсінбегенін, өмір бойы демалыста жүргенін түсінді. Қазір жарты сағат ештеме істемей отырудың сәті түссе, бұл оның өмірдегі ең рақатқа батқан сәті болар еді.
«Бұл жерде тірі өліктің күнін кешіп жүргендерге де қызыға қарауға болады, өйткені өлі арыстаннан тірі тышқан артық қой. Тірілер өлетінін біледі, ал өлілер нені біледі, оларды қанша мақтан-марапаттағанмен аттары біртіндеп ұмытыла бастайды.»
Кемедегі зорлық-зомбылық пен қақтығыстардың күшеюі
Шхунада бір тәулік бойы хайуандық жағдай орнады. Бұған Қорқау Ларсен кінәлі болды. Кемедегі керіс жағдай жаулыққа ұласып, жанжалға айналды. Томас Магридж капитанға сөз жеткізумен айналысты. Джонсонның абайсызда айтқан сөзін бұрмалап жеткізді.
Қорқау Ларсен Джонсонды ұрып-соқты. Джордж Лич Джонсонға көмектесті. Ол Ларсенді қарғады. Оны қорқақ, жауыз, қанішер деп атады. Лич Қорқау Ларсеннің ішкі дүниесін ақтарып, бүкіл арамдығын бетіне басты.
Томас Магридж Личке тиісті. Лич оны ұрып-соқты. Аңшылар күлді. Матростар қызықтады. Қорқау Ларсеннің өңі өзгермеді. Ол қанжоса ойыннан құпияның сырын тапқысы келді.
Смок пен Гендерсон төбелесті. Қорқау Ларсен оларды жазалады. Иогансен мен Лэтимер арасында жанжал болды. Хэмфри жайсыз ұйықтады. Ол адам баласының бойында хайуандық бар екеніне сене бастады. Қорқау Ларсеннің философиясын мойындауға аз қалды.
Хэмфри Магриджге жаны ашымады. Ол бұрынғы Хэмфри Ван-Вейден емес, "Елес" шхунасының юнгасы Хэмп екенін түсінді. Ол Қорқау Ларсеннің көмекшісі болып тағайындалды. Хэмфри навигацияны білмесе де, матростардың көмегімен тез үйренді.
Мод Брустердің келуі және қауіптің артуы
Бір күні "Елес" шхунасы теңізде шлюпканы тауып алды. Шлюпкада төрт еркек пен бір әйел болды. Әйелдің аты Мод Брустер еді. Ол танымал жазушы болып шықты. Хэмфри оны каютаға апарды.
Хэмфри Модты бірден танып, оның шығармаларын оқығанын айтты. Мод та Хэмфриді танып, оның әдебиет сыншысы екенін білді. Олар әдебиет туралы әңгімелесті. Қорқау Ларсен оларға қызыға қарады.
Хэмфри Модқа Қорқау Ларсеннен сақ болу керектігін ескертті. Ол Ларсеннің адамшылық қылығы жоқ, хайуан екенін айтты. Мод бұны түсінбеді. Хэмфри оған Ларсенмен сыпайы сөйлесуді, әдебиет пен өнер туралы әңгімелесуді ұсынды.
Бір күні Қорқау Ларсен Томас Магриджді жазалау үшін екі матросты шақырды. Магридж қашып кетті. Матростар оны қуды. Бұл олар үшін ойын-сауыққа айналды. Магридж судан қорқатын. Ол қолға түспеу үшін кемеде қашты.
Қорқау Ларсен оны арқанмен байлап, борттан асыра лақтырып жіберді. Магриджді су бетінде сүйреді. Ол қатты азап шекті. Кеме оны су бетіне шығарып, қайта батырып жіберді. Акула Магриджге шабуыл жасап, аяғынан айырды. Мод Брустер қорқып, Хэмфриден көмек сұрады.
Шхуна Лич пен Джонсон мінген шлюпканы қуып жетті. Қорқау Ларсен оларды құтқармай, теңізде қалдырды. Олар дүркірей қашып, шхуна соңынан сүмеңдеді. Сосын жел бұлттарды қуып әкеткенде, шлюпка жоғалып кетті. Джонсон мен Лич мәңгіге жоғалды.
«Мен оны сүйеді екем деген ой жарыса жеткен санама. Үрей мен сүю сезімдері жүрегімді шымырлатып жіберді, бұл сезімдер денемді бір ысытып, бір суытқан, сонымен қатар белгісіз бір күш мені Қорқау Ларсен жаққа еріксіз мойын бұрғызып еді.»
Елестен қашу және теңізде аман қалу
Хэмфри мен Мод Қорқау Ларсеннен қашуды жоспарлады. Бір күні кешкісін Қорқау Ларсен Модты құшақтап тұрғанын көрген Хэмфри оған шабуыл жасады. Ларсен ауырып қалғанын айтты. Ол басын ұстап, көзі қарауытып бара жатқанын айтты.
Хэмфри мен Мод желкенді қайықпен қашуды ұйғарды. Олар жылы киімдерін киіп, заттарын жинады. Хэмфри қоймадан тамақ, көрпе алды. Олар заттарды палубаға шығарып, шлюпканың жанына үйеді. Хэмфри шлюпканы суға түсірді. Ол Модқа көмектесіп, оны қайыққа отырғызды.
Хэмфри ескек есіп, шлюпканы кемеден ажыратты. Ол желкенді көтеріп, шлюпканы жел жаққа шығарды. Ол Модқа Жапонияның қай жақта екенін айтты. Мод оны батыл адам деп атады. Олар "Елеспен" қоштасты. Олардың қайығы түннің қойнына сіңіп кетті.
Таң атты, ауа райы салқын болды. Шлюпка Жапонияға қарай баяу жылжып келе жатты. Хэмфридің қолы тоңып қалды. Ол күннің тезірек шығуын армандады. Мод қайықтың түбінде ұйықтап жатты. Хэмфри оның тоңбағанына сенімді болды, бірақ көрпенің шетін бетіне жауып қойды.
Жабайы аралда жаңа өмір құру
Бірнеше күн теңізде жүзгеннен кейін, олар бір аралды көрді. Хэмфри мен Мод аралға жетіп, оны "Үміт аралы" деп атады. Олар аралды зерттеп шықты. Оның айналасы шамамен жиырма бес миль, ал теңіз мысықтарының саны екі жүз мыңдай болды.
Хэмфри мен Мод аралда лашық тұрғызды. Олар теңіз мысықтарының терісінен шатыр жасады. Хэмфри аңды таяқпен ұрып алу керек деп шешті. Мод қарсылық білдіріп, мысықтардың сүйкімді екенін айтты. Хэмфри оларға шатыр керектігін, қыс жақындап қалғанын айтты.
«Сол сәтте бойыма тасқындай құйылған еркектік күш-қуатты қалай сезінгенімді мен еш уақытта ұмытпаймын. Ғайыптан о бастағы инстинктеріме тіл біткендей; солардың сыбырлауымен мен өзімді нәзік жандардың қорғаны сезінгенмін.»
Олар екінші лашықты да жасады. Мод ет кептірумен айналысты. Хэмфри мен Мод таңнан кешке дейін жұмыс істеді. Кешке лашыққа кіргенде сөйлеуге шамалары келмей, құлап түсті. Мод өзін күшті сезінетінін айтты.
Мод шаршаған кезде құмға етпетінен түсіп, шамалы жан шақырып алды да, қайтадан жұмысқа кірісті. Мод демалуға үлгеретіндерін айтты. Екінші лашық біткен күні тағы бір рет "қоныс тойын" атап өтті.
Үш күннен кейін дауыл соқты. Жел лашықтарды қиратты. Құз-жартасты жоталар да қалқан бола алмады. Қабырғалардың құлап қалуынан қорқты. Шатыр үстіндегі терілер жел соққан сайын қаудыр-қаудыр етті. Мүктерді жел жұлып, тесіктер пайда болды.
Хэмфри Модқа деген сезімін түсіне бастады. Ол оны сүйетінін сезді. Оның бүкіл жаны Модқа ұмтылды. Бірақ ол сезімін білдіруге батылдығы жетпеді. Олардың арасында тілсіз түсінісетін нәзік байланыс пайда болды.
Қорқау Ларсеннің оралуы және соңғы шайқас
Бір күні таңертең Хэмфри оянып, жағаға қараса, "Елес" кемесінің қирандыларын көрді. Ол шошып кетті, себебі құз-жартастардан қашып құтылу мүмкін емес еді. Ол Модты ойлады және олардың жақсы өмірі аяқталғанын сезді.
Хэмфри кемеге барып, Қорқау Ларсенді көрді. Ларсен оған кемені жөндеуге тыйым салды. Хэмфри оның соқыр болып қалғанын байқады. Ларсен ауырып, тіпті өліп қалуы мүмкін екенін айтты. Хэмфри оған бәрібір екенін айтты, бірақ Мод оны адам ретінде аяу керек деп санады.
«Сондай сезімталдық деп, қайран қалдым. Егер оның тек көз қарашығы ғана зақымданған немесе сол көз аумағындағы жүйке тамырларының бірі бүлінген болса... Ал мынау таза соқыр ғой, су қараңғы соқыр ғой...»
Хэмфри мен Мод кемені жөндеуге кірісті. Олар мачтаны орнына тұрғызуға тырысты. Бірақ Қорқау Ларсен оларға кедергі жасады. Ол жүк көтергіш жебені бұзып тастады. Арқан-жіптерді теңізге лақтырып үлгерді.
Хэмфри мен Мод қайтадан жұмысқа кірісті. Олар мачтаны қайта тұрғызды. Бірақ Ларсен оларға тағы да шабуыл жасады. Ол Хэмфриді тамағынан қысты. Мод оны таяқпен ұрып, құтқарды.
«Міне, менің Модым қандай! Meн үшін қолына қару алған! Менімен иықтаса жүріп, жауыма қарсы тұрған. Тас дәуірінің әйелдері ғана өстіп еркектерінен қалыспай қаһармандық танытқан ғой әр кезде!»
Хэмфри мен Мод Ларсенді бұғаулап, аңшылар кубригіне орналастырды. Ларсеннің жағдайы нашарлады, оның денесінің сол жағы да жансыздана бастады. Ол есту қабілетінің нашарлағанын айтып, қоштасатын сәт жақын екенін сезді.
Ларсен өледі. Хэмфри мен Мод оның денесін теңізге жөнелтті. Мод ерін ұшынан "Қош бол, қайсар рух, Люцифер!" деді. Бұл сөзді жел ала қашты. Олар кедендік пароходты көріп, құтқарылды. Хэмфри мен Мод бір-біріне махаббаттарын білдірді.