Тектік сарын (Лондон)
Өте қысқа мазмұны
1890-шы жылдардағы Калифорния мен солтүстік аймақтар. Бэк атты ірі ит бақуатты иесінің үйінде алаңсыз өмір сүрді. Бір күні бағбан көмекшісі оны ұрлап, солтүстіктегі ит жетіспей жатқан жерге сатып жіберді.
Осылайша Бэк тауып алған жаңа иелердің қолында ауыр халге ұшырады, суық ауа райы мен басқа иттердің қаталдығына бейімделуге мәжбүр болды. Ол қатал бірақ әділ иесімен ауыр еңбекке үйренді, көп кешікпей күш-қуатымен иттердің көсеміне айналды. Кейін ол тәжірибесіз адамдардың иелігіне түсіп, шектен тыс жүк сүйреуден әлсіреп қалды. Ақыры оны жанашыр алтын іздеуші құтқарып алып, күтіміне алды.
Жаңа қожайыны оған мейірліммен қарап, Бэк те оған жан-тәнімен берілді. Бірақ жаны орманға, жабайылыққа тартып тұрды. Ол орманда еркін жүгіруді әдет қылып, түнде ұли бастаған жабайы иттердің әуенін серік етті.
Бұл бойына қаншама буын ұрпақтың қайғы-қасіреті сіңіп, Бэктің өкпе-қолқасын суырған мұң болатын. Ол да басқа иттерге қосылып алып, суық түннің тылсым сұмдықтарының алдында өзінің баяғы жабайы бабаларын зар қақсатан тіршілік тауқыметінен қан жұта ұлитын-ды.
Бір күні орманнан оралғанда, ол сүйікті иесінің дұшпан тайпа шабуылынан өлгенін көрді. Өшпенділік пен қайғыға толы Бэк жаулардан кек алып, мәңгілікке адамзат әлемін тастап жабайы табиғатқа оралды. Бірнеше жыл өткен соң аңшылар оның жабайы үйір арасында көш бастағанын, ал жергілікті халық танымында оны қауіпті де тылсым «Ит Рухы» деп атағанын баяндады.
Тараулар бойынша егжей-тегжейлі қысқаша мазмұны
Жабайы өмірге оралу
Қажаумен кезбе түйсік тым ежелгі,
Бұғауын дәуір, дағды үзе берді.
Жабайы аң қатты ұйқыдан көзін ашып,
Кісенін сілкіп тағы түрегелді.
Бэк газет оқымайтын, сондықтан Пюджеттен Сан-Диего шығанағына дейінгі барлық иттерге төніп келе жатқан қауіпті білмеді. Бұл Клондайкте алтын табылғаннан кейін мыңдаған адамның Сібірге қарай лап қойған кезінен басталған еді. Ол адамдарға ауыр жұмысқа жарайтын мығым, өздерін аяздан сақтайтын қалың жүнді, ірі иттер қажет болды.
Бэк күнгей Санта-Клара алқабындағы үлкен үйде мекендейтін. Жұрт бұл орынды "судья Миллердің үй-жайы" деп атайды. Бұл өзі жол аузынан сырттау, жартылай ағаш тасасында тұрған үй еді. Үй сыртындағы жер тіптен кең. Онда қаптаған ат қараушылар мен олардың көмекшілері күйбеңдеп жүретін кең жылқы қоралары тұр, қызметшілерге арналған жабайы жүзім саясындағы іркес-тіркес үйшіктер мен жүйелі салынған өзге де аула құрылысы көп.
Таяқ пен тіс
Бэк бағбан көмекшісі Мануэльдің опасыздығы арқасында ұрланып, Сан-Францискоға жеткізілді. Ол жерде қызыл свитер киген адам оны қатты таяқпен ұрып, бағындырды. Бэк өмірінде алғаш рет таяқ жеп, адамның күшін сезінді. Ол сойылдың заңын үйренді - сойылы бар адам би, қожайын екен, оны сүю шарт болмаса да, бағынуға тиіс екенін түсінді.
Бэк пен басқа иттер "Нарвал" кемесімен Солтүстікке жеткізілді. Кемеде ол Перро мен Франсуаның иелігіне өтті. Олар Бэкті жегімге қосты. Бэк жаңа өмірге бейімделе бастады - ол енді шикі етпен қоректенді, басқа иттермен күресуге үйренді, суықта қар астында ұйықтауға дағдыланды.
Міне, өмір деген осы екен! Мұнда адалдық пен әділдікке орын жоқ. Құладың ба - құрығаның! Демек, мықты болу керек екен. Шпиц тілін шығарып тағы күлді, Бэк оны сол сәттен бастап өлердей жек көріп кетіп еді.
Тағылық үстемдігі
Бэктің тағылығы күн өткен сайын күш ала берді. Ол жаңа тіршіліктің қатал жағдайларында басқалардан біртіндеп басым түсе бастады. Бэк өзінің хайуандық айлакерлігін жасырын ұстауға дағдыланды. Ол Шпицпен арада өліспей беріспейтін өшпенділік отын сезінді, бірақ ешқашан күйгелектеніп, жауына өзі бірінші болып соқтығып көрген емес.
Шпиц болса, керісінше, Бэкті ұдайы ызаландырып, екеуінің бірін сөзсіз мерт қылып тынатын таласқа шақырудан тынбады. Бэк Шпицтің басқа иттерге көрсететін қаталдығына қарсы шығып, оның беделін түсіре бастады. Ол Шпиц жазалағысы келіп тұратын жалқауларға жақынырақ тұрып алып, жанжал шыққан кезде әдемі екі ортаға қыстырыла кететін әдіс тапты.
Ол өзі өмір сүрген мезгілден, айналада өтіп жатқан кезеңнен ересек еді. Мұның бойында өткен шақ пен осы дәуір мәңгіліктің алапат ырғағынша мидай астасып, ескі кезең мен жаңа заманның үні алма-кезек ауысып жатты.
Бір күні түнде Бэк пен Шпиц арасында шешуші шайқас болды. Олар қоянды қуып жүріп, бір-біріне тап берді. Бэк Шпицтің алдыңғы аяқтарын шайнап тастап, оны әлсіретті. Сөйтіп, Шпицті жеңіп, өлтірді. Енді Бэк жегімнің көсемі болды.
Ақтық шайқаста жеңген кім?
Шпиц жоғалғаннан кейін, Франсуа Бэкті жегімнің көсемі етіп тағайындағысы келмеді. Ол Соллексті көсем етіп қойды. Бірақ Бэк бұған көнбей, Соллексті ығыстырып, өзі көсем болуға тырысты. Ақыр соңында Франсуа Бэктің табандылығына таң қалып, оны көсем етіп тағайындауға мәжбүр болды.
Бэк көсем ретінде өте жақсы жұмыс істеді. Ол жегімдегі барлық иттерді өз дегеніне жүргізді. Дэйв пен Соллекс жаңа көсемге еш қарсылық көрсеткен жоқ. Олардың бар білетіні аянбай еңбек етіп, күні бойы шана сүйреу болатын. Бэктің басшылығымен бүкіл жегімнің жұмысы бірден жақсарып сала берді.
Перро мен Франсуа Доусонға дейін рекордтық жылдамдықпен жетті. Бэк пен оның жегіміндегі иттер екі апта ішінде күніне орта есеппен қырық мильден жүрді. Скагуэйге жеткен соң, Перро мен Франсуа Бэк пен басқа иттерді сатып, өздері кетіп қалды.
Жол азабы
Бэк пен басқа иттер Хэл, Чарльз және Мерседес деген жаңа иелердің қолына түсті. Бұл адамдар Солтүстік жағдайына мүлде дайын емес еді. Олар тым көп жүк алып, иттерге тым көп салмақ артты. Жол бойы олар иттерге дұрыс қарамады - азық жеткіліксіз берді, демалуға мүмкіндік бермеді.
Иттер бірінен соң бірі өле бастады. Алдымен Даб, содан кейін Билли, Куна және басқалары өлді. Ақыр соңында бес ит қана қалды: Джо, Пайк, Соллекс, Тик және Бэк. Олар әбден діңкелеп, қалжыраған еді. Бэктің салмағы бұрынғыдай 140 емес, 115 фунтқа түскен. Арық-тұрақ иттер бұдан да бетер жүдеді.
Бэк тас төбеңнен солтүстік шұғыласының суық шапағы мың құбыла жарқыраған немесе жұлдыздар көк жүзінде алапат аяздан дірдек қаққан, ал қарға бөккен кең дала сіресе бүріскен мұндай түндердегі иттер әуені мұңды әуезімен де, көкірек түбінен күңірене шығатын созылыңқы, қамығыңқы үнімен де өксуге ұқсас өмірдің өз жоқтауындай естілер еді.
Ақ өзеннің жағасындағы Джон Торнтонның тұрағына жеткенде, Торнтон оларға мұз үстімен жүрудің қауіпті екенін ескертті. Бірақ Хэл оны тыңдамай, иттерді алға қарай айдай берді. Бэк орнынан тұрмай қойды. Хэл оны қанша ұрса да, Бэк тұрмады. Сонда Джон Торнтон Бэкті қорғап, оны Хэлдің қолынан тартып алды.
Хэл, Чарльз және Мерседес шаналарымен мұз үстіне түсіп, алға жүрді. Көп ұзамай мұз опырылып, олар иттерімен бірге суға батып кетті.
Адамға деген махаббат
Бэк Джон Торнтонның қасында қалды. Ол Торнтонға өте берілген болды, өйткені ол оның өмірін сақтап қалған еді. Торнтон Бэкке өте жақсы қарады, оны ешқашан ұрмады, керісінше, оны еркелетіп, мейіріммен күтті. Бэк те оған шексіз сүйіспеншілікпен жауап берді.
Бэк Торнтонның қасында болғанда, оған деген махаббаты оны жұмсартты. Бірақ орманға шыққанда, оның бойындағы жабайы түйсіктері қайта оянатын. Ол аң аулап, орманда жортып жүрді. Кейде ол орманнан әлдебір сарын естіп, соған құлақ түретін.
Жоқ, анығында, одан сол өмірге, тіршіліктің ауыр азабына шағынған аса мұңды сарынды аңдар едіңіз. Бұл жер бетіндегі дәл өз тұқымдарындай ең ескі де ежелгі — һәм сол дәуірдегі жас дүниенің барлық әндерінің зарлы келетініндей және ең алғашқы да ащы әуендердің бірі еді.
Бэк Торнтонға деген сүйіспеншілігін көрсетіп, оның өмірін бірнеше рет құтқарды. Бірде Торнтон Қара Бартон деген адаммен төбелесіп қалғанда, Бэк оған көмектесті. Басқа жолы Торнтон өзенге құлап кеткенде, Бэк оны судан алып шықты.
Бір күні Торнтон достарымен бәс тігіп, Бэктің мың фунт жүк тиелген шананы тарта алатынын дәлелдеді. Бэк қожайынына деген махаббаттың арқасында бұл ауыр міндетті орындап шықты. Осы ерлігі үшін Торнтон мың алты жүз доллар ұтып алды.
Осынау сарғайған сағыныш жаңғырықтарының Бэктің жан-жүрегін қозғауы оның отырықшы адам өмірінің бейбіт ошағынан әлгі зарлы үнді алғаш туғызған сонау жабайы да тағы дәуірге орала бастағанын байқататын еді.
Торнтон мен оның достары Ганс пен Пит осы ақшаға алтын іздеуге шығыс жаққа аттанды. Олар Юконмен жоғары қарай жетпіс миль жүрді, одан Стюарт өзені арқылы солға бұрылды. Ақыр соңында олар алтын кен орнын тауып, сонда қоныстанды.
Сарын жетті!
Алтын кен орнында Бэк көбінесе бос жүрді. Ол от жанында жатып, кейде орманға кетіп, аң аулайтын. Орманда жүргенде, ол әлдебір жабайы сарынды естіп, соған құлақ түретін. Бұл сарын оны орманның тереңіне шақырғандай болды.
Бірде Бэк орманда жүріп, жабайы қасқырға кездесті. Алғашында қасқыр одан қашты, бірақ кейін олар достасып кетті. Бэк қасқырмен бірге орманды аралап, тіпті оның үйіріне дейін барды. Бірақ Джон Торнтонды есіне түсіріп, станға қайта оралды.
Бэк мұның бәрін тек тәжірибе арқылы игерген жоқ-ты — оның бойынан әлдеқашан өшіп қалған жабайы түйсіктері дүр сілкіне оянып келе жатты. Ал қолда үйретілген бірнеше буын ата-бабасынан жұққан қасиеттері, керісінше, тұншыға берді.
Бір күні Бэк станға оралғанда, үлкен қасірет орын алғанын көрді. Джон Торнтон мен оның достары ихеттер тайпасының шабуылынан қаза тапқан еді. Бэк қатты ашуланып, ихеттерге шабуыл жасап, олардың көбін өлтірді. Содан кейін ол Торнтонның денесін іздеді, бірақ таба алмады.
Джон Торнтон өлгеннен кейін, Бэкті адам әлемімен байланыстыратын соңғы дәнекер үзілді. Ол енді толығымен жабайы табиғатқа оралуға дайын болды. Бэк орманға кетіп, қасқырлар үйірімен бірге өмір сүре бастады.
Жылдар өте, ихеттер қасқырлар тұқымының өзгергенін байқады. Олардың арасында басы мен тұмсығында қоңыр дағы, омырауында ақ жолағы бар көкжалдар пайда болды. Ихеттердің айтуынша, қасқырлар үйірін Ит Рухы бастап жүретін көрінеді. Бұл Ит Рухы - Бэк еді.
Ихеттер бұл иттен қатты қорқатын. Өйткені ол өте айлакер әрі қауіпті болатын. Кейде орманға кеткен аңшылар тұраққа қайтып оралмайтын, кейін оларды кеңірдектері жұлынып өліп жатқан жерлерінен тауып алатын. Ал айналасындағы қардағы із қасқыр табанынан ірірек дейді.
Жазда бір орман жыртқышы жалғыз өзі шығып, ағаштар арасындағы алаңқайға түсетін. Мұнда тоз-тозы шығып, ішінен жерге алтын құм сорғалаған бұлан терілі қаптар жатыр. Бұл - Бэк еді. Ол кейде жалғыз, кейде үйірімен келіп, ұзақ ұлып, ақырында кетеді.
Бір ғажабы, өмірдің мәніндей көрінетін сол құмарлық бір сәт өзіңді де, айнала қоршаған дүниені де ұмыттырып жібереді. Ондай шаттық сезімі жасампаз суретшіге шабыт бұған шақтарда келсе керек.
Ол әлсіз ай сәулесі астында немесе солтүстік шұғыланың мың құбылған жарығы аясында өз бауырластарының арасынан жотасы ерек көрініп, барлық үнімен әлемнің сонау балғын кезіндегі әуенді - қасқырлар үйірінің әуенін күңірентіп бара жатады.