Сол бір сапар (Соқпақбаев)
Қысқа мазмұны
Қазақ ауылы, шамамен 1930−40-жылдар. Бірінші сыныпты жаңа ғана бітірген оқушы әрі үздік оқу үлгерімі бар үш баланың бірі — баяндаушы лагерьге бара жатты.
Әр баланың бір айлық тамағына үш серке мен үш пұт ұн алып, арба айдаушы Базарбай бәрін лагерьге жеткізуі керек болды.
Базарбай шлеясыз жегілген арбаны жолда еңістен құлатып, баяндаушы аяғы қайырылып, иығын шығарып ауыр жарақат алды. Лагерь оларды қабылдамай, қайта ауылға жіберді.
Аттар бір шаққа, арба бір жаққа лағып барады. Арбаның түйгіштеуімен аттар жолда еріксіз қиялап шығып кетті. Міне енді арба да бұлаң етіп қия бетке ілікті. Төмен қарай аударылып құлап барады...
Қайтар жолда арба тағы құлап, керісінше баяндаушының сынған қол-аяғы орнына түсіп, сау қалпына келді. Осылайша, өміріндегі жалғыз лагерь сапары сәтсіз аяқталды.
Егжей-тегжейлі мазмұндама
Тарауларға бөлу - редакциялық.
Пионер лагеріне жиналу
Жаз мезгілі болатын. Бірінші сыныпты бітіріп, демалысқа шыққан балаларға ауданнан жарлық келді: колхозаралық пионер лагері ашылады. Сабақты жақсы оқитын үш бала жіберілуі керек, әрқайсысы өзімен бірге бір пұт ұн мен бір серке алып баруы тиіс. Бұл олардың бір ай бойы тамақтануына арналған азық болмақ.
Лагерьге бала жіберу ол кезде ел салтына енбеген. Лагерь ол не зат? Онда барған балалар не істейді? Бұны біз түгілі, ата-аналарымыз да жөнді білмейді.
Жолға шығу және арбаның аударылуы
Колхоз басшылары мен мұғалім лагерьге баратын үш баланы таңдады: баяндаушы, Ахмет және Садық. Колхоз оларды лагерьге жеткізу үшін бір арба берді. Арба айдаушы Базарбай деген мінезі күйгелектеу, жамағайын адам болды.
Сонымен, салдырлақ құрсау арбаның үстінен жетеу болып кетіп барамыз: төрт адам, үш ешкі. Төрт адамның жол азығы бір мес аз толмаған қатық. Ол арбаның астына көлеңкеге байлаған.
Жолдың ортасында Сарыжазға жетіп, түнеп шықты. Ертесіне жолды жалғастырып, Жолдыболаттың жотасына жетті. Жотаның ар жағы құлдилау еңіс болды. Базарбай арбаның шлеясы жоқ екенін байқамай, еңіске түсе бастады.
Мына еңістен қалай түсер екенбіз? — деп, Базекең алға қарай мойнын барынша созып қарайды. Қара жол тікше қаптал бетті қиялап сонау сай табанға қарай қасқайып жатыр.
Еңіске түскенде арба аттарды басып озып, жолдан шығып кетті. Арба аударылып, балалар мен жүктер астында қалды. Баяндаушының оң аяғы бұралып, сол иығы шығып кетті.
Мен бәрінің астында қалдым. Арба да, оның үстіндегі жүктері де мені көміп қалды. Аса бір ауыр нәрсе қапталымды күтірлетіп сындырып езіп кеткендей болды. Ойбайлайын десем, ойбайлай алмаймын.
Жарақаттармен жолды жалғастыру
Апаттан кейін барлық балалар жарақаттанды. Баяндаушының аяғы мен қолы шыққан, Ахметтің беті жырылған, Садықтың сан терісі сыдырылған. Базарбай балаларды арба астынан шығарып алды, бірақ өзінің кінәсін мойындамай, колхоз басшыларын боқтап жатты.
Апаттың неден болу себебін біз, балалар, соңынан түсіндік. Сөйтсек, арбаның әбзел-саймандарының ішінде шлея дейтін зат болады екен. Шлея арбаны еңіс жерде ілгері жібермей де, тежеп ұстап тұрады.
Базарбай арбаның бір дөңгелегін айналмастай етіп шандып байлап, жолды жалғастырды. Аттарды өзі жетелеп, Ахмет пен Садық жаяу жүрді. Арбада тек жарақаттанған баяндаушы ғана отырды. Жолда сусаған балалар бұлақ суына кез болды, бірақ су тұзды болып шықты. Базарбай қатықты тұзды суға езіп, бүлдіріп алды.
Лагерьге келу және қабылданбау
Ақыры Құмтекей деген жазық далада орналасқан пионер лагеріне жетті. Лагерь бастығы жарақаттанған балаларды көріп, қабылдаудан бас тартты. Ол лагерь ауру балаларды емес, дені сау балаларды қабылдайтынын айтты.
Лагерь бізді қабылдамайтын болды. Сусындап ес жинадық. Местегі тұзды су құйылған қатықты төгіп тастап, тұщы су құйып алдық. Серкелерді де суғардық. Екі күн жайылмаған бейшаралар аш.
Кері жолдағы екінші апат
Лагерь бастығы балаларды қабылдамағаннан кейін, Базарбай оларды кері алып қайтуға мәжбүр болды. Жотадан өткенде, тағы да еңіске түсу керек болды. Базарбай арбаның бір дөңгелегін байлап, еңіске түсе бастады.
Бірақ дөңгелекті байлаған жіп үзіліп кетіп, арба тағы да аударылды. Баяндаушы тағы да арбаның астында қалды. Бірақ бұл жолы ол аман қалды. Арба оның шыққан аяғы мен қолын орнына салып берген сияқты болды.
Мен өлуден кеткен екем. Арба өзі шығарған аяқ қолымды орнына өзі салып беріпті. Сап-саумын енді. Тіпті еш жерім ауырмайды да. Балалар да, Базекең де ғажап қалуда.
Сарыжазға қайта оралып, бір түнеп, ертесіне ауылға қайтып келді. Осылайша баяндаушының пионер лагеріне барған алғашқы және соңғы сапары аяқталды.