Отелло (Шекспир)
Өте қысқа мазмұны
Венеция, XVI ғасырдың аяғы. Әскер қолбасшысы Отелло жас сұлу Дездемонамен жасырын үйленеді. Дездемонаның әкесі олардың некесіне қарсы тұрып, Отеллоны қызына сиқыр жасады деп айыптайды, бірақ Дездемона оның әйелі болғысы келетінін растайды. Отеллоға Кипрді қорғау міндеттеліп, жұбайымен сапарға аттанады.
Отеллоның прапорщигі Яго лейтенанттыққа өзін емес, Кассионы тағайындағаны үшін бастыққа өшігеді. Қатыгез әрі зұлым Яго Отеллоға өтірік сенім көрсетіп, оның қызғанышын оята бастайды.
Кипрде Яго арам жоспарымен Кассионы ішкізіп, мас болып төбелес шығарғаны үшін оның қызметтен алынуына себепші болады. Кассио Дездемонадан көмек сұрағанда, Яго мұны Отеллоға олар арасындағы құпия махаббат ретінде жеткізеді. Бұған дәлел ретінде Дездемонаның жоғалған орамалын айтқан Яго, Отеллоның көзін қызғанышпен тұмшалайды.
Қатты күйзелген Отелло Дездемона өзіне опасыздық жасады деп сеніп, оны ұйықтап жатқан жерінде тұншықтырып өлтіреді. Өлім алдында Дездемона адалдығын дәлелдеп, Отеллоны кінәламайды.
Дездемона: Жазықсыз өліп барамын.
Эмилия: Кім өлтірген сізді бұл?
Дездемона: Ешкім емес. Өзім... Қош. Сәлем айт жарым Отеллоға. Қош.
Эмилия Ягоның қастандығын ашқанда, ашуға мінген ол әйелін өлтіреді. Шындықты білген Отелло қайғыдан өзін-өзі өлтіреді. Яго тұтқындалып, қатал жазаға кесіледі, ал Кассио Кипрдің әміршісі болып тағайындалады.
Перделер мен көріністер бойынша толық қысқаша мазмұны
Перделер мен көріністердің атаулары - редакторлық.
Перде 1. Ягоның қастандық әрекеті
Көрініс 1. Ягоның Отеллоға деген жек көрушілігі
Венецияның көшесінде түнде Родриго мен Яго арасында әңгіме өрбіді. Родриго Ягоға ашуланып, оған берген алтындарын еске салды. Яго болса Отеллоға деген өшпенділігін білдірді. Ол Отеллоның лейтенанттық қызметке өзін емес, Кассионы тағайындағанына қатты ренжіді. Яго Отеллоны жек көретінін, бірақ сыртынан оған адал болып көрінетінін айтты.
Көрініс 2. Брабанционың айыптауы
Яго мен Родриго Брабанционың үйіне барып, оны оятты. Олар Брабанциоға қызы Дездемонаның Отелломен қашып кеткенін хабарлады. Брабанцио алғашында сенбеді, бірақ қызының шынымен жоқ екенін анықтағаннан кейін, ашуланып, Отеллоны іздеуге аттанды. Ол Отеллоны қызын сиқырмен алдады деп айыптады.
Көрініс 3. Сенат алдындағы қорғаныс және Кипрге сапар
Отелло мен Брабанцио Венеция дожының алдында кездесті. Дож бен сенаторлар түріктердің Кипрге шабуыл жасау қаупі туралы талқылап жатқан. Брабанцио Отеллоны қызын сиқырмен алдады деп айыптады. Отелло өзін қорғап, Дездемонаны қалай сүйіп қалғанын, оған өзінің соғыс оқиғаларын айтып бергенін, ал Дездемона оны тыңдап, сүйіп қалғанын баяндады.
Дездемона келіп, әкесіне құрмет көрсетеді, бірақ Отеллоны сүйетінін және оның әйелі болғысы келетінін растайды. Дож Брабанционы татуласуға шақырады. Отеллоға Кипрге жіберілетін әскерді басқару тапсырылады. Дездемона күйеуімен бірге баруға рұқсат сұрайды және оған рұқсат беріледі. Отелло Ягоға Дездемонаны Кипрге жеткізуді тапсырады.
Дездемона: Жаным толы шаттыққа, қорқатыным жалғыз-ақ, осындайлық бақытты берер ме тағдыр ұзақ қып.
Отелло: Әмин, иә құдай-ау! Қуаныштан сөйлеуге де мұршам жоқ. Дем біткендей. Неткен бақыт!
Перде 2. Кипрге келу және Кассионың беделінің түсуі
Көрініс 1. Кипрге аман келу және жасырын әрекеттер
Кипрде Монтано мен басқа да ақсүйектер теңіздегі дауылды талқылап жатты. Кассио келіп, Отеллоның кемесі әлі келмегенін хабарлады. Көп ұзамай Дездемона, Эмилия, Яго және Родриго келді. Дездемона Отеллоның қайда екенін сұрады. Кассио оны жұбатып, Отеллоның аман келетінін айтты.
Отелло келіп, Дездемонамен қауышты. Ол түрік флотының дауылда жойылғанын хабарлады. Яго Родригоға Дездемонаны қолға түсіру үшін Кассионы жоюға көмектесуді ұсынды. Ол Дездемонаның Кассиоға ғашық болатынына Родригоны сендірді.
Көрініс 2. Мереке туралы жариялау
Жаршы Отеллоның түріктерді жеңгенін және өзінің үйлену тойын атап өту үшін халықты мерекеге шақырғанын жариялады.
Көрініс 3. Кассионың арақ ішіп масқара болуы
Отелло Кассиоға күзет кезінде сақ болуды тапсырды. Яго Кассионы ішімдік ішуге көндірді, оның ішімдікке әлсіз екенін біле тұра. Кассио мас болып, Родригомен төбелесіп, Монтаноны жаралады. Отелло келіп, шу-шуды естіп, Кассиодан лейтенанттық шенін алды. Яго Кассиоға Дездемонадан көмек сұрауға кеңес берді, өйткені ол Отеллоға әсер ете алады деп айтты.
Яго өз жоспарын іске асыра бастады. Ол Родригоны Кассиомен төбелестіріп, Отеллоның сеніміне кіру үшін оқиғаны өз пайдасына пайдаланды. Яго Кассионың беделін түсіріп, оны Отеллоның көзінен жоғалтуға тырысты.
Перде 3. Орамал және күшейген күдік
Көрініс 1. Кассио Дездемонадан көмек сұрайды
Кассио Дездемонаға келіп, Отеллоның алдында өзі үшін сөйлеуін өтінді. Дездемона оған көмектесуге уәде берді. Ол Отеллоға Кассионың қызметіне қайта оралуына көмектесетінін айтты. Отелло келгенде, Кассио кетіп қалды. Яго Отеллоға Кассионың кетуі күдікті екенін айтып, күдік тудырды.
Көрініс 2. Әскери мәселелер
Отелло Ягоға хаттарды Венецияға жеткізуді тапсырды. Ол өзі қорғанға барып, кейін Ягоны сонда кездесуге шақырды.
Көрініс 3. Күдік уының таралуы
Дездемона Отеллодан Кассионы кешіруін сұрады. Отелло оған уәде берді, бірақ Яго оның ойына күдік салды. Яго Отеллоға Кассио мен Дездемона арасында бір нәрсе бар деп ишара жасады. Ол Отеллоға Дездемонаның әкесін алдағанын, енді оны да алдауы мүмкін екенін айтты.
Яго: Қызғаныштан сақтаныңыз, әміршім, жасыл көзді жамандық жемін мазақ етеді. Алдаған ер барды біліп, сиқыршыны жек көре алса бақытты. Шыны қарғыс, сескене жүріп сүю ғой, сүю мен күю ғой.
Отелло абыржып, Ягодан дәлел сұрады. Яго оған Кассионың түсінде Дездемона туралы сөйлегенін және Дездемонаның Кассиоға Отеллоның сыйлаған орамалын бергенін айтты. Отелло ашуланып, Дездемонаны өлтіруге ант етті. Яго Отеллоға Кассионы өлтіруге көмектесуге уәде берді.
Отелло: Тірлік қызғаныш болсын дейсің бе? Әрбір туған айменен күдік ассын дейсің бе? Жоқ, бір сескенсем, барды бір-ақ шешермін. Жанымды сенің бос, орынсыз күдігіңе билетсем, тек ақымаққа мені айырбас ет.
Отелло Дездемонадан орамалды сұрады. Дездемона оны таба алмағанда, Отелло ашуланып, орамалдың маңыздылығы туралы айтты. Ол орамалды анасы әкесіне берген, ал әкесі өлерінде оны Отеллоға қалдырған. Орамалды жоғалту немесе біреуге беру үлкен қасірет әкеледі деп айтты.
Отелло кеткеннен кейін, Эмилия орамалды тауып алғанын, оны күйеуі Яго сұрап алғанын айтты. Яго орамалды Кассионың үйіне тастауды жоспарлады, сөйтіп Отеллоның күдігін күшейтпек болды.
Отелло: Сенгіш бек деген сорлы — сұмырай бір айуан да.
Яго: Айуандарға солардай, шетінен толы қалалар. Сыпайы бір сұмырайлар...
Отелло қызғаныштан есінен танып қалды. Яго оны одан әрі айдап салды, Кассионың Дездемонамен бірге болғанын көргенін айтты. Отелло Дездемонаны өлтіруге шешім қабылдады, ал Яго Кассионы өлтіруге уәде берді.
Отелло: Қап, бәрекелді-ай! Бұны қалай өлтірем, Яго? Өзінің осалдығыңа қалайша күлгенін байқадыңыз ба? О, Яго! Орамалды көрдіңіз бе? Орамал, өзі менікі ғой? Анық өзі, ант берем.
Көрініс 4. Жоғалған орамал
Дездемона орамалын жоғалтқанына қатты алаңдады. Отелло келіп, оның басының ауырғанын айтты. Дездемона оның маңдайын орамалмен таңғысы келді, бірақ орамалы жоқ болғандықтан, Отелло одан да күдіктенді. Ол Дездемонадан орамалды сұрады, ал ол таба алмағанда, Отелло ашуланып кетіп қалды.
Кассио орамалды тауып алып, оны өзінің ашынасы Бианкаға берді, оған орамалдың үлгісін көшіріп беруін сұрады. Яго Отеллоға Кассионың орамалды қалай мақтанышпен көрсеткенін айтты, бұл Отеллоның ашуын одан әрі күшейтті.
Перде 4. Отеллоның ашуы мен Дездемонаның қорқынышы
Көрініс 1. Отеллоның құлдырауы және Дездемонаны қорлауы
Яго Отеллоны одан әрі айдап салды. Ол Кассионың Дездемонамен жатқаны туралы айтып, Отеллоны есінен тандырды. Отелло есін жиғанда, Яго оны Кассио мен Дездемонаның әңгімесін тыңдауға шақырды. Ол Кассиомен Бианка туралы сөйлесті, бірақ Отелло олардың Дездемона туралы сөйлесіп жатқанын ойлады.
Венециядан Лодовико келіп, Отеллоға Венецияға қайтуы керектігін және Кассионың оның орнына тағайындалғанын хабарлады. Дездемона бұл жаңалыққа қуанғанда, Отелло оны ұрып жіберді. Лодовико Отеллоның мінез-құлқына таң қалды.
Отелло: Қош бол, сабыр! Қош, ырзалық! Қанатты әскер, сен де қош! Даңқ құмарды ер дегізер соғыста... Салтанат, атақ, соғыс мақтаны! Зеңбіректер, сендер де, қош болыңдар, бітті бәрі, енді жоқсың Отеллоға.
Көрініс 2. Айыптаулар мен түсінбеушіліктер
Отелло Эмилиядан Дездемона мен Кассионың бірге болғанын сұрады. Эмилия олардың арасында ештеңе болмағанын айтты, бірақ Отелло оған сенбеді. Ол Дездемонаны шақырып, оны сайқал деп атады. Дездемона өзінің кінәсіз екенін айтса да, Отелло оған сенбеді.
Эмилия мен Яго келгенде, Дездемона Ягодан көмек сұрады. Яго Отеллоның мінез-құлқын түсіндіруге тырысты, бірақ Эмилия күйеуінің жалған айтып тұрғанын сезді. Яго оны үндемеуге мәжбүрледі. Родриго келіп, Ягоның оны алдағанын айтты, бірақ Яго оны Кассионы өлтіруге көндірді.
Көрініс 3. Талдың әні және алдын-ала сезімдер
Дездемона Эмилияға күтушісі Варвараның айтатын «Тал» туралы әнін еске алды. Ол Эмилияға ерлердің әйелдеріне опасыздық жасайтыны туралы сұрақтар қойды. Эмилия кейбір әйелдердің ерлеріне опасыздық жасайтынын, бірақ оған себеп ерлердің өздері екенін айтты.
Отелло: Қош, қош, одан да тәңірі үйретсін жамандықтан жаман болмай артуды... Қайырлы түн. Ертең ерте сөйлесерміз. Жүр, жарығым! Сонда бітті енді бізге жемісін татар шақ бітті.
Дездемона ұйықтар алдында «Тал» әнін айтты. Оның жүрегі ауыр сезімге толы еді, ол өлімді сезгендей болды.
Перде 5. Алдау ашылып, қайғылы соңы
Көрініс 1. Қараңғыдағы зорлық-зомбылық
Родриго Ягоның нұсқауымен Кассиоға шабуыл жасады, бірақ оны өлтіре алмады. Кассио Родригоны жаралады. Яго қараңғыда Кассионы жаралап, қашып кетті. Отелло алыстан бұл оқиғаны көріп, Яго өз уәдесін орындады деп ойлады.
Лодовико мен Грациано келіп, жаралы Кассионы тапты. Яго келіп, Родригоны өлтірді, сөйтіп оның өзіне қарсы айғақ бере алмауын қамтамасыз етті. Ол Бианканы Кассионың жаралануына күдікті етіп көрсетті.
Көрініс 2. Кісі өлтіру, шындықтың ашылуы және әділеттілік
Отелло Дездемонаның жатын бөлмесіне кіріп, оны ұйықтап жатқан жерінен тапты. Ол оны сүйіп, оятты. Отелло Дездемонаға өлімге дайындалуын айтты. Дездемона өзінің кінәсіз екенін айтып жалынса да, Отелло оны тұншықтырып өлтірді.
Эмилия келіп, Отеллоға Кассионың өлтірілмегенін, ал Родригоның өлгенін хабарлады. Дездемонаның өлі денесін көріп, ол айқайлап жіберді. Дездемона соңғы демінде өзін өзі өлтіргенін айтып, Отеллоны ақтап кетті. Эмилия Отеллоға Дездемонаның кінәсіз екенін айтты.
Монтано, Грациано және Яго келді. Эмилия күйеуінің Дездемонаға жала жапқанын әшкереледі. Ол орамалды өзі тауып, Ягоға бергенін айтты. Яго Эмилияны пышақпен өлтіріп, қашып кетті.
Отелло өзінің алданғанын түсініп, Ягоны жаралады. Лодовико Родригоның хаттарын тауып, Ягоның барлық қастандығын әшкереледі. Отелло өзінің Дездемонаны әділетсіз өлтіргенін түсініп, өзін-өзі пышақпен өлтірді.
Отелло: Алеппада бір күні, сәлделі жауыз бір түрік, ұрып жатып Венеция адамын, боқтағанда мемлекетті — ұстай алып тамақтан кестірілген сол итті орып едім былайша. (Өзіне-өзі сапы салады).
Отелло Дездемонаның жанына құлап, оны соңғы рет сүйіп, өлді. Лодовико Ягоға қатал жаза тағайындады, Кассионы Кипрдің әміршісі етіп тағайындады және Отеллоның қайғылы тағдыры туралы Венецияға хабарлауға уәде берді.