Еңлік-Кебек (Әуезов)
Өте қысқаша мазмұны
1843 жыл, Шыңғыс тауының етегі. Абыз мекенінде қарт Нысан абыз қобызын тартып, елдің болашағын болжап отырды. Оған Көбей бастаған тобықты жігіттері келіп, Кебек батырдың ерлігін айтты.
Кебек пен Еңлік тау ішінде кездесіп, бір-біріне ғашық болды. Бірақ Еңлік матай руының қызы еді, оны Есен батыр өзіне қалыңдық етіп алмақ болды.
Кебек пен Еңлік қашып кетті. Бұл істі естіген матай руы наразы болып, Еспембет би бастаған найман елі тобықтыдан қызды қайтаруды талап етті. Кеңгірбай би бастаған тобықты ақсақалдары ел арасындағы дау-дамайдан қорқып, Кебекті қолға түсіруге келісті.
Кебек пен Еңлік тау ішінде жасырынып жүрді, олардың баласы дүниеге келді. Есен батыр оларды іздеп тауып, жекпе-жекке шықты. Кебек оны жеңді, бірақ өлтірмеді. Найман қолы келіп, екі ғашықты қоршап алды.
Еңлікжан, қимасым, құштарым, кеш маған...
Жалғызым, өзің де кеш!..
Құшақтары айқасады. Еспембет садақпен атады. Екі жастың құшақтары жазылмай денелері айқасып түседі
Екі ғашықтың өлімінен кейін олардың нәрестесін Жапал қойшы бала алып қалды. Абыз келіп, екі жастың денесін ақ шапанмен жауып, болашақ ұрпаққа олардың қасіретті тағдырын ұмытпауды өсиет етті.
Актілер бойынша толық мазмұндама
Актілердің тақырыптары және олардың тарауларға бөлінуі – шартты.
Акт 1. Абыз мекені. Кебек пен Есеннің қақтығысы
Абыздың қобыз күйі. Кебектің даңқы
Күңгірт үйде Нысан Абыз қобыз тартып отырды. Ол мұңлы күй тартып, елдің жағдайын толғанды.
Көбей мен оның жолдастары келіп, Абызға елдегі жаңалықтарды айтты. Матай руымен болған қақтығыста Кебек батыр жалғыз өзі он бес батырға қарсы шығып, жеңіске жеткен. Оның ерлігі арқасында матайлар бітімге келуге мәжбүр болған.
Есеннің кек жоспары
Абыз мекеніне найман батыры Есен келді. Ол ағасы Көшеннің өлімі үшін Кебектен кек алмақ болды.
Абыз оған кек қуудың жөнсіздігін айтып, ақыл берді. Бірақ Есен оны тыңдамады.
Акт 2. Тау ішіндегі кездесу
Еңлік пен Кебектің алғашқы кездесуі
Тау ішінде Еңлік қойшы бала Жапалмен әңгімелесіп отырды. Кебек аң аулап жүріп, оларға кездесті. Еңлік оның қодығасын атып алып берді.
Бір мен деп ата-анадан безген, сәулем,
Қорқыныш жас жүрегін езген, сәулем.
Мықты ұстап етегімнен, басын байлап,
Қауіпті жапан түзді кезген, сәулем.
Есеннің қызғанышы
Осы кезде Есен де келіп қалды. Ол Еңлікке ғашық екенін білдірді. Кебек пен Есен арасында қақтығыс туды. Еңлік оларды тоқтатты, бірақ екі батырдың арасындағы дұшпандық одан сайын күшейді.
Акт 3. Еңлік пен Кебектің қашуы
Қоштасу және қашу
Еңлік пен Кебек бір-біріне деген сезімдерін жасыра алмай, қашып кетуге бел буды. Еңлік туған жерімен қоштасты.
Ата-анам, ақ батаңды аттап кеттім,
Тентек ел талқысына тастап кеттім.
Болсам да шұбар жылан іштен шыққан
Қарғамас, деген сенім сақтап кеттім.
Жапал Еңлікпен қоштасып, оның ата-анасына қарайласуға уәде берді.
Акт 4. Соңғы шешім
Билер кеңесі
Найман мен тобықты билері жиналды. Кеңгірбай би мен Еспембет би басқарған кеңесте Кебек пен Еңліктің тағдыры шешілді.
Мен тобықтының намысын сатып ағарттым ба, сақал, шашты. Билігіме ара түсем деген қай бассыздық! Шық!
Еңлік пен Кебектің өлімі
Найман жігіттері Кебек пен Еңлікті қоршап алды. Кебек наймандарға қарсы шықты.
Ей, сотқар би, ұлып-ұлып табысыпсыңдар ғой бөрідей, табысарда сойған көк қасқаң елдің ұлы-қызы біз болдық қой! Көк бөрі демей не дейін, қап сорымды ішпесең көңілдерің көншімес
Еңлік соңғы тілегін айтты.
Бізде жазық болса да мына бишара сорлыда жазық жоқ қой. Ата-анамда ұрпақ жоқ, зарлап өтіп еді, енді мен екеш мен де... жоқпын соларға табыс етіңдер
Еспембет екеуін өлтіруге бұйрық берді. Кебек пен Еңлік құшақтасып тұрғанда, Еспембет оларды садақпен атты. Жапал мен Абыз ғана қалды жалғыз баланың қасында.
Ата, немере, шөбереміз -- үш зарлық! Ел олар емес, ел бізбіз, ұлым, жан балам! Қара тастай қатал күндер ішінде туар, келер біздей толқын-толқын ата, бала, немере...