Алдыңғы вагон (Жүнісов)
Баяндаманың тарауларға бөлінуі шартты.
Балалар поезының станциясына келу
Павлик атындағы балалар поезының станциясы маңына көптеген адамдар жиналды. Қалың ағаш арасындағы әсем үйдің алдына асфальт төселген түп-түзу жолмен бір топ адамдар келіп, екінші топ кетіп жатты. Олардың көпшілігі ата-аналарымен бірге келген жас балалар болатын. Балалар осы жерден көп әсер алып, жаңалықтар білетін, сондықтан адамдар арасында түрлі қызықты жағдайлар да жиі болып тұратын.
Жаңа келіп тоқтаған, сырты жасыл сырлы балалар поезының маңайында ақ костюмді, толықша денелі ересек адам байсалды түрде кішкентай вагондарға қызыға қарап тұрды.
Қасында тоғыз жас шамасындағы, бүрме шалбарлы, аяғында носкисіз сандалы бар бала тұрды. Бұл баланың балалар поезын тұңғыш көруі болатын. Бірақ оның жүзінен кішкентай поезға ерекше қызығушылық байқалмады. Ол тек әкесіне жалтақтап тықыршып қарай берді, өйткені үлкен поездан айырмашылығы жоқ деп ойлады.
Алдыңғы вагонға отыру туралы дау
Айналадағы үлкен адамдар балаларын жетелеп вагонға кіріп орналаса бастады. Оларды байқап тұрған Төлептің шыдамы таусылды. Ол баяу дауыспен әкесінің қолынан ұстап, ішіне кіруді өтінді де, алдыңғы вагонге қарай беттеді. Әкесі оның тілегіне қарсылық етпеді, бірақ баласының соңынан алдыңғы вагонге емес, соңғы екінші вагонге қарай бұрыла жүрді.
Әлденеге аңтарыла қарап тұрып қалған Төлеп әкесін қолынан тарта бөгеп, алдыңғы вагонның қасына өзімен бірге оқитын Сәдудің анасымен келгенін көрсетті.
Папа, папа, қараңызшы! Әне, алдыңғы вагонның қасына біздің Сәду де келді, мамасымен бірге. Жүріңізші, солармен бірге отырайық, – деп, алдыңғы вагон жақты қуана көрсетті.
Бірақ әкесі бұл қуанышты ойын су сепкендей етті. Ол артқы вагонның есігіне барып та қалған еді. Төлеп жүгіре басып әкесінің алдына шықты да, алдыңғы вагонға отыруды өтініп тұрды. Әкесі оған жоқ деп, ол вагонға отыруға болмайтынын айтты. Ойламаған жерде болған әкесінің бұл ісіне Төлеп ренжіп қалды. Алдыңғы вагонға неге отыруға болмайды деген сұрақ оның басын мазалады.
Бөгелуге уақыт аз болды. Ол амалсыздан сол вагонның есігіндегі проводникке билетін көрсетті де, вагон ішіне әкесімен бірге еніп, орын алды.
Артқы вагонда ренішпен саяхат
Бас кондуктор аузын толтыра ысқырғышпен қатты ысқырды.
Бокзал алдындағы қоңыраудың ақырғы рет қағылған даусына паровоздың ысқыра шыққан жіңішке үні жалғасты да, поезд алға жылжып, қалың ағаш арасымен жүріп кетті.
Бұрын әкесімен бірге үлкен поезд вагоны ішінде не машинаға отырғанда айналада кездескен заттар туралы сұрау қойып, басқа бір жайлардан әңгіме айтуды өтініп, тынышын ала беретін Төлеп, бұл жолы томсырайған бойында отырды. Тек анда-санда тиышсыздана ашық әйнектен басын шығарып, алдыңғы вагон жаққа қарай берді. Ол вагонның терезесінен қарап отырған балалардың арасынан Сәдуді таба алмай, оның атын атап айқайлап жібергісі де келді. Бірақ әлі суй қоймаған реніші олай етуге жол бермеді.
Поезд қайта айналып вокзалдың алдына тоқтағанда, вагоннан түскен балалардың арасынан Төлеп көзімен шолып Сәдуді таба алмады. Оның әкесіне тура қарамай айтқан сөзінен әлі де реніші тарқамағаны байқалды.
Алдыңғы вагонға отырсақ, Сәдулермен бірге қайтатын едік – деген өкінішті даусынан әлі де реніші тарқамағаны байқалады. – Өзіміз де қайтамыз ғой, – деді әкесі. Бала үндемей төмен қарады.
Оқу озаттары үшін жазуын табу
Әкесі оған алдыңғы вагонға отыруға хақтары жоқ екенін түсіндірді. Төлеп әкесіне жалт қараған соң, алғашқыда бұл сөзді ойнап айтып тұрған болар деп ойлады. Бірақ әкесінің жүзінен ондай белгіні көрмеген ол таңданып, неге деп сұрады. Билет болған соң бәрі бір емес пе деген сұрақ оның ойында еді.
Әкесі оған алдыңғы вагон кімдер үшін екенін түсіндіруге тырысты. Алдыңғы вагонға қарай берген Төлеп аңырып тұрып қалды. Оның бұл сұрауына вагонның сыртындағы майлы бояумен ірі етіп жазылған үш сөз жауап беріп тұр еді. Ол «оқу озаттары үшін» деген жазу болатын.
Төлептің бүкіл денесі дір ете қалғандай болды. Ренішті қатқыл өңі бірден өзгеріп кетті. Ұялған жүзін кінәлі адамдай әкесінен жасыра алмай, сасып қалды. Тіпті бағанадан көрмеген алдыңғы вагон сыртындағы үш сөз енді қайда қараса да көзіне еріксіз түсе берді. Әкесінің ол вагонға отырмау себебі Төлепке енді ғана түсінікті болды.
Әкесінің ол вагонға отырмау себебі Төлепке енді ғана түсінікті болды. Алғашқыда ретсіз өкпелеген баласының қазіргі жүзіндегі өкініш ізін байқаған әкесі: – Ренжімес бұрын, айналаңа, өзіңе үңілгенің дұрыс болады.
Әкесінің орынды айтылған сөзі баланы құлағына дейін қызартты. Ол өзінің оқуға жақсы көңіл бөлмегенін, озат оқушы болуға тырыспағанын түсінді. Енді алдыңғы вагонға отыру үшін не істеу керектігі анық болды.