Айдағы жасырынбақ (Сахиев)
Өте қысқаша мазмұны
Болашақ, Ай беті. Мерген есімді бала әкесі және досы Сартаймен бірге Айға ғарыш кемесімен келді.
Олар Ғалымдар үйіне орналасты. Терезе сыртында минус 200 градус суық көрсетіп тұрды. Айда атмосфера жоқ, тіршілік белгісі байқалмады. Күн шыққанда Мерген мен Сартай сыртқа шығуға рұқсат алды.
Балалар шұңқырдың жанында жасырынбақ ойнады. Мерген көлеңкеге кіргенде, Сартай оны көрмей қалды - атмосфера болмағандықтан көлеңкеде адам көрінбейтін болып шықты. Екеуі де қорқып қалды.
Әкесі келгенде, Айда бұрын атмосфера мен тіршілік болғанын түсіндірді. Бірақ сол жердегі өркениет табиғатты ластап, атмосфераны жойған. Озон қабатының бұзылуынан радиация тіршілікті құртқан.
Табиғаттың болашақ тазалығы сендердің қолдарыңда, – деді сол кезде көкем... – достарыңа да түсіндіріңдер мұны...
Балалар Жер табиғатын қорғау керектігін түсінді.
Толық мазмұны
Мазмұнды тарауларға бөлу шартты түрде жасалған.
Айға жету және алғашқы әсерлер
Көп кешікпей ғарыш кемесі Ай бетімен жанасып, ғарыш айлағының алдына тоқтады. Арнайы көлікпен «Ғалымдар үйіне» жеткен саяхатшылар бір пәтерге орналасты. Мерген әкесі мен серіктесімен бірге жаңа ортаға бейімделуге тырысты.
Пәтердің үлкен терезесінен көрінген Ай термометрі 200 градус суықты көрсетіп тұрды. Сартай екеуі ұзақ уақыт ұйықтай алмады.
Жердегі қараңғылық жай екен. Ай аспанындағы жұлдыздар да жымыңдамайды. Айналаның бәрі бейне бір күл шаңының астында қалғандай көңіл құлазытады.
Тіршіліксіздіктің нағыз көрмесі көз алдарында жайылып жатты. Пәтердегі жылу жүйесі сөнсе, әпсәтте мұз болып қатып қалу қаупі бар еді. Айдағы таңның атуы, Күннің көтерілуі ұзаққа созылды. Күн батыс жағынан - Дағдарыс теңізі жақтан шығатын болды. Жер есебімен екі тәулік өткенде қалашық орналасқан аймақ жарықтанды, бірақ Жердегідей емес еді.
Ай бетін зерттеу және жасырынбақ ойыны
Көкем бастаған ғалымдар зерттеу жұмысына кірісіп кеткен болатын. Күн сәулесі Дағдарыс теңізін жартылай жарықтандырған кезде Сартай екеуіне сыртқа шығуға рұқсат берілді.
Назарларын Ай бетін дірілдете баяу жылжып бара жатқан зауыт бөлді. Олар Ай топырағынан оттегі және басқа технологиялық заттарды өндіруге арналған еді. Мерген абайлап шұңқыр ернеуіндегі тастарға аяғын тіреп, қолмен де ұстап, жайымен ішіне түсті. Шұңқырдың іші үлкен, кең әрі тегіс еді. Көлеңкеге енген кезде комбинезонындағы термометрдің сынабы төмен қарай жылжи жөнелді.
Сартай сыртта қалып, серіктесіне бір жағдай болғанда көмектесуге дайын тұрды. Мерген қапқараңғы дүниеге тап болды. Төбесінде жұлдыздар жыпырлайды екен. Сол кезде Сартайдың дауысы шыны дулыға ішіндегі дыбыс қабылдағыштан жетті. Ол серіктесін іздеп жүргенін айтты.
Көлеңкеге енген бойда зымзия болдың! – деді ол толқып. – Ал сен менің көз алдымдасың! – Көлеңкеден шықшы! – деді енді Сартай дегбірсізденіп.
Мерген көлеңкеден шықты. Сартай оны жоғалтып тапқандай қатты қуанды. Содан кейін олар жасырынбақ ойынын ойнауға шешім қабылдады. Сартай жасырынушы, Мерген іздеуші болды. Санап болған соң Мерген серіктесін іздей бастады, бірақ көре алмады. Сартай көлеңкеде жасырынып, мәз болып күлді.
Сөйтіп, ешқашан ойымызға келмеген жасырынбақ ойынын ойнадық. Кешікпей Ай табиғатын зерттеу жұмысын аяқтап, көкем келді.
Тамақтанып болғаннан кейін пәтерде отырып, екеуі жаңағы көрген қызықтарын айтып күлді.
Әкенің Ай тарихы туралы түсіндірмелері
Әкем терезеден тіршіліксіз Ай табиғатына қарап отырып, бұл күлкі емес екенін айтты. Көлеңкенің қоюлығы Айдағы атмосфераның жоқтығынан болатынын түсіндірді. Күн жүйесі алғаш ғарыш шаңтозаңынан пайда болғаннан кейін ғаламшарлардың тіршілікті жағдайға көшу кезеңдері бірдей өткенін баяндады.
Мәдени дамудың жоғары шегіне жеткен Айдың саналы тіршілік иелері атмосфераны ластаған, оның ыдырауына әкеліп соқтырған.
Озондық ойықтың ұлғаюы нәтижесінде Күн радиациясының электр магниттік ағымы, қысқа толқынды диапазондағы рентгендік және ультракүлгін сәулелер ғаламшар бетіндегі тіршілікті жойып жіберген еді.
Ай беті жалаңаштанып, шектен тыс қызып, жасыл желек біткен қурап, бұлақ, көл, теңіз бен мұхит уланып ғарышқа ұшып кеткен.
Қиыр ғарыштан қаңғып келген аспан тастары ғаламшардың бетін әжімге толтыра берді. Ай беті жыпырлаған қазаншұңқырларға толды. Ғаламшардың күнгей жағы құрғап, түнгі жағындағы ішкі суы мәңгілік мұз болып қатып қалды. Ай өз осінен айналуын мейлінше баяулатты. Ғылыми зерттеу осыны дәлелдеді.
Әкем мәнжайды түсіндіріп болған соң өзінше ойға батып, үнсіз қалды. Балалар үлкен терезеден сыртқа көз тастады.
Жиегі қара пердемен тұтылғандай қапқараңғы Ай аспанында мен мұндалап әсем Жеріміз көрініп тұрды.
Жер экологиясы туралы қорытынды ойлар
Бір кезде Сартай мұнда жасырынбақ ойнамайықшы деді. Мерген де келісті. Олар көрініп тұрған Жердегі атмосфераның, гидросфера мен биосфераның тазалығын ойлауға шешім қабылдады. Көкем балалардың сөзін тыңдап болып, табиғаттың болашақ тазалығы сендердің қолдарыңда деп айтты. Достарына да түсіндіру керектігін ескертті.